13 Eylül 2022’nin erken saatlerinde, Azerbaycan askeri kuvvetleri, doğu ve güneydoğu temas hattı boyunca Ermenistan Cumhuriyeti’nin egemen topraklarına karşı geniş çaplı koordineli bir saldırı başlattı. Bu saldırıda, Ermenistan’ın Kapan, Goris, Qarashen, Verishen, Khnatsakh, Kornidzor, Khoznavar, Ishkhanasar, Tchakaten, Nerqin Hand, Tsav, Davit Bek, Artanish, Srashen, Jermuk, Vardenis, Sotk, Norabak, Kut, Geghamasar’ın yanı sıra Gegaharkunik, Vayots Dzor ve Syunik illerindeki diğer sınır topluluklarını kasıtlı olarak hedef aldı.[1]
13-15 Eylül tarihleri arasında Gegharkunik, Syunik ve Vayots Dzor illerinden çoğunluğunu kadınlar, çocuklar, yaşlılar ve engellilerin oluşturduğu en az 7600 kişi yerinden edildi. Yerinden edilenlerin 1437’si çocuk, 99’u ise engelliydi.[2]
Saldırı sonucunda ölen ve kaybolanların sayısı 3’ü sivil, 293’ü asker, 7’si yaralı, 20’si yakalanan asker olmak üzere 207’ye ulaşırken, 2 sivilin de nerede olduğu bilinmiyor.[3]
Azerbaycan askeri saldırısına, Uluslararası İnsancıl Hukuk ve İnsan Haklarının ağır ihlalleri eşlik etti.
Kullanıcıları tarafından övülmek ve teşvik edilmek suretiyle Azeri sosyal medya platformlarında, Ermeni asker kadınlara karşı Azerbaycan silahlı kuvvetleri tarafından uygulanan işkence ve diğer insanlık dışı ve aşağılayıcı muamele eylemlerine dair kanıtlar bulunuyor.[4] Bu bağlamda, öldürülen Ermeni askerlerin cesetlerine yönelik aşağılayıcı muameleye ilişkin video ve resimlerin yayılmasına özellikle dikkat edilmesi gerekiyor; Ermeni kadın askerlere yapılan işkencelere dair sosyal medya kullanıcılarının cinsiyetlerini hedef alan hakaretleri ve aşağılayıcı ifadeleri ve buna paralel olarak kadınlara karşı uygulanan bu tür eylemleri normalleştirmesi ve teşvik etmesi nedeniyle.
Azerbaycan silahlı güçleri tarafından zalimce fiziksel ve cinsel işkenceye maruz bırakılarak öldürülen kadınların isimleri: Susanna Margaryan, Anush Apetyan, Alisa Melkonyan, Irina Gasparyan, Gayane Abgaryan.
Bahsi geçen videoların birinde, Ermeni kadın bir askerin soyulduğunu ve bedensel bütünlüğüne bir saldırı gerçekleştirildiğinirüyoruz. Ermenistan’ın Jermuk kasabasında Azerbaycanlı askerler tarafından canlı tutsak alındıktan sonra tecavüze uğradığı, işkence gördüğü ve uzuvlarının kesilip parçalara ayrıldığı görülüyor. Azerbaycan askerleri bacaklarını kesip, gözünü çıkardıktan sonra göz çukuruna bir taş koyuyor ve parmağını kesip ağzına sokuyor. Ardından da göğsünü ve vücudunun diğer kısımlarını deliyor. İşkence gören bedenine Azerbaycan Özel Kuvvetleri’nin adını – “YAŞMA” veya “YASHMA” – yazıyorlar. Azerbaycanlı askerlerin kadının genital bölgelerini de yakından çekmesi şiddet eylemlerinin cinsiyete dayalı doğasını gösteriyor.
Aynı videoda, Azerbaycanca iki Ermeni kadın askeri daha öldürdüklerinden bahsederken, birinin işkence görmüş çıplak bedenini gösteriyorlar. Bedeninde görülen cinsel istismara ve mutilasyona uğradığına dair kesin bulgularla, askeri hemşire olan bu kadının da diğerleriyle aynı kaderi paylaştığını görüyoruz. Ermeni kadınların çıplak bedenlerine ateş etmeleri ve cinsel nitelikte diğer vahşi eylemlerde bulunmaları, savaş zamanı cinsel şiddetin bir göstergesidir.
Artık savaş sırasında tecavüz savaşın önlenemez bir yan sonucu olarak görmezden gelinemez, bir suç olarak tanınmalı ve cezalandırılmalıdır.
Birleşmiş Milletler Eylem Platformu[5] toplumda eşit olmayan konumları ve cinsiyetleri nedeniyle özellikle kız çocukları ve kadınların silahlı çatışmalardan nasıl etkilendiklerini anlatıyor. Her ne kadar çatışmalar sırasında gerçekleşen kadına yönelik şiddet hakkında en çok sessiz kalınan konulardan biri olsa da, uluslararası insancıl hukuk kuralları savaşların bile sınırları olduğunu ve cinsel şiddetin savaş sırasında kabul edilebilir davranış ilkeleri kapsamının dışında kaldığını açıkça belirtmektedir.
Sistematik ve endemik hale gelen savaş suçlarının cezasız bırakılmasının yarattığı cesaretlendirici etkilere karşı derin bir endişe duyuyoruz.
Sizleri dayanışmanın sesini yükseltmeye çağırıyoruz ve Azerbaycan saldırısını doğrudan ve anlaşılır bir şekilde kınayarak tüm hak ihlallerinin durdurulmasına çağrı yapmaya teşvik ediyoruz.
“Sexual Assault Crisis Center” NGO [“Cinsel Saldırı Kriz Merkezi” STK]
“Women’s Resource Center” NGO [“Kadın Danışma/Kaynak Merkezi” STK]
“Women’s Support Center” NGO [“Kadın Destek Merkezi” STK]
“Women’s Center. Shushi” NGO [“Kadın Merkezi. Shushi” STK]
“Pink Armenia” NGO [“Pembe Ermenistan” STK]
“Coalition to Stop Violence against Women” NGO [“Kadına Yönelik Şiddeti Durdurma Koalisyonu” STK]
“Human Rights Power” NGO [“İnsan Hakları Gücü” STK]
“Women’s Rights Center” NGO [“Kadın Hakları Merkezi” STK]
“Women’s Rights House” NGO [“Kadın Hakları Evi” STK]
“Spitak Helsinki Group” NGO [“Spitak Helsinki Grubu” STK]
“Agate” Rights Defense Center for Women with Disabilities [“Agate” Engelli Kadınlar için Hakları Savunma Merkezi]
“Real World, Real People” NGO [“Gerçek Dünya, Gerçek İnsanlar” STK]
Çeviren: Deniz İnal
[1] Human Rights Defender of the Republic of Armenia, Ad Hoc Public Report on Consequences of Azerbaijani Military Attack on the Republic of Armenia, available at: https://www.ombuds.am/images/files/fc7d77e1dcd3e0573173dfa7314e6c46.pdf?fbclid=IwAR20fsdFfBeag2ay4q3E7iI WVIA27TImbxGkquEyFdn0hiXkd6gHedIU41c
[2] Idem.
[3] Statement of the Security Council of the Republic of Armenia, available at: https://www.primeminister.am/en/press- release/item/2022/09/19/Nikol-Pashinyan-Security-Council- Announcement/?fbclid=IwAR1Na23QlSV6ZRyZTXXJp0_VeqYxT4__j4KlhInpu25NPJ8XVlKCOhHX9uI#.YyiEzhzNE7A.facebook
[4] Attached contains disturbing and graphic images of torture with sexual violence.
[5] Beijing Declaration and Platform for Action, available at:
https://www.un.org/en/events/pastevents/pdfs/Beijing_Declaration_and_Platform_for_Action.pdf