Ruhsal bozuklukların neredeyse yarısı ergenlik döneminde başlar. Bu dönemdeki evlilikler, hâlihazırda psikolojik ve fiziksel değişimlerin yaşandığı bir zeminde gerçekleşir. Bu dönemde yapılan evlilik ve çocuk bakımı bireye ek yük getirir, fiziksel ve ruhsal sağlık sorunları riskini daha da artırır.
Geçtiğimiz haftalarda hepimiz bir tarikat bünyesinde gerçekleşen bir çocuk istismarı haberi ile sarsıldık, üstelik bu istismara çocuğun ailesi de dâhil olmuş, istismar fotoğraflarla belgelenecek kadar aleni bir şekilde yapılmıştı. Bu haberleri halen duyuyor olmak, hatta savunulduğuna şahitlik etmek ne kadar can sıkıcı olsa da istismarı savunanların öne sürdüğü akıl almaz bir argüman vardı; “Evlilik 6 değil, 14 yaşında oldu”. Peki, 18 yaş altındaki evlilik ve gebeliklerin kadın sağlığı üzerinde nasıl etkileri mevcut, bilimsel veriler bu konuda neler söylüyor?
Ruhsal bozuklukların neredeyse yarısı ergenlik döneminde başlar[1]. Bu dönemdeki evlilikler, hâlihazırda psikolojik ve fiziksel değişimlerin yaşandığı bir zeminde gerçekleşir. Bu dönemde yapılan evlilik ve çocuk bakımı bireye ek yük getirir, fiziksel ve ruhsal sağlık sorunları riskini daha da artırır[2]. Nitekim İstanbul Tıp Fakültesi Psikiyatri Anabilim Dalı’nda yaptığımız bir çalışmada erken yaşta evlendirilen kadınların en sık majör depresif bozukluk olmak üzere %53,7’sinde en az bir psikiyatrik bozukluk olduğunu saptadık. Ayrıca erken evlendirilen kadınlarda 20 yaş ve üzeri evlenenlere göre intihar girişimi ve sigara kullanım sıklığı da anlamlı derecede yüksekti. Çalışmamız erken evlendirilen kadınların, evlilikte aile içi fiziksel şiddete, çocukluk döneminde duygusal ihmale, duygusal ve fiziksel istismara daha sık maruz kaldıklarını ortaya koydu[3].
Erken yaşta cinsellik tahmin edilebileceği üzere erken yaşlarda gebelik ve yaşıtlarına göre daha çok sayıda çocuk ile ilişkili[4][5]. Erken yaşta evlilikte üreme sağlığı, gebelik, doğum ve sonrasındaki komplikasyonlar ile ilgili artan riskler çok sayıda jinekolojik çalışma tarafından iyi bir şekilde ortaya konmuştur. İlk cinsel deneyimini 14 yaş ve altında yaşayan kızların doğum kontrol yöntemlerini kullanması daha az olası, cinselliğin başlangıcından doğum kontrol metotları kullanımına kadar geçen süre daha uzun ve bu yöntemlerin yanlış kullanımı daha yaygın[6][7]. Ergenlerde adet döngülerinin düzensiz olması gebelik tanısı ve gebelikte sağlık hizmetine ulaşmanın gecikmesine neden olabiliyor[8]. Ek olarak, 16 yaşından önce gebe kalmak, diğer planlanmamış gebeliklere de zemin hazırlamakta; 2013 tarihli bir çalışma ergen annelerin doğumdan sonraki bir yıl içinde gebe kalma oranının %25, doğumdan sonraki iki yıl içinde ise %35 olduğunu ortaya koymuştur[9].
Ergen gebelikler gencin finansal, duygusal ve sosyal açıdan iyi olma halini bozabilir. Erken yaşta evlenmek ve gebe kalmak kadının eğitimine en iyi ihtimalle ara vermesi, büyük ihtimalle de eğitim hayatının tamamen bitmesi, kısıtlı iş imkânı ya da hiç çalışamaması, dolayısıyla da finansal açıdan başkalarına bağımlı olması anlamına geliyor[10][11]. Dahası erken yaşta evlenen kadınlar yaşça daha büyük kişilerle, görücü usulü evleniyor, geniş aile ile daha uzun süre yaşıyor ve kendi hayatlarına dair tasarrufta bulunma imkânını en azından uzunca bir süre için yitiriyorlar.
Tüm bunlara ek olarak ergenlikteki gebelerde erken doğum, düşük doğum ağırlıklı bebek doğurma ve bebek kaybı konusunda artmış risk söz konusu[12][13]. Ayrıca ergenlik çağında ikinci kez gebelik yaşayan genç kadınların özellikle erken ve ölü doğum oranları ilk gebeliklerine oranla daha da fazla olarak saptanmıştır[14]. Yine ergenlik dönemindeki gebelik daha fazla sigara, alkol ve madde kullanımı, duygusal stres, partner şiddeti, terk edilme ile ilişkili bulunmuş[15][16], depresif semptomlar, sosyal destek azlığı, düşük benlik saygısı ve stres bu kritik dönemde gelişen gebeliklerde daha sık olarak saptanmıştır[17]. 2014 tarihli bir çalışmada ergen annelerin yarısında doğum sonrası birinci yılda orta-ağır şiddette depresyon saptanmıştır[18].
Burada erken yaşta cinselliği erken yaşta evlilik ve gebelik bağlamında tartıştığımızın altını çizmekte fayda var. Erken yaşta cinsellik incelikle ele alınması ve başka bir başlık altında tartışılması gereken bir konu. Zira bazı durumlarda erken yaşta evlendirme tam da erken yaşta ve evlilik dışı cinselliğe karşı bir önlem olarak yapılmakta, ergenin cinsel yaşamını tahakküm altına almayı amaçlamakta. Cinselliğin kişinin hür iradesiyle yaşadığı bir seçim olabilmesi için cinselliğin doğası, sonuçları ve kendini olası istenmeyen sonuçlardan nasıl koruyacağı hakkında bilgi sahibi olması gerekir. Oysa Hacettepe Üniversitesi Nüfus Etütleri Enstitüsü verilerine göre 18 yaşından önce evlenmiş kadınların büyük çoğunluğu ya hiç okula gitmemiş ya da ilkokulu bitirmemiştir[19]. Bu gençlerin eğitim hakkı olsa dahi ne yazık ki ülkemizde gençlere yönelik kapsamlı bir cinsel eğitim verilmemekte, bu da gençleri yanlış bilgilere ve istenmeyen sonuçlara açık ve savunmasız kılmakta.
Tüm bu verilerde çocuklarının oyuncakları ile oynayan annelerin, sokaktan gülüşerek geçen öğrenci gruplarına özlemle bakan kadınların, birazcık daha iyi imkânları olduğu için annesini geride bırakmış ve suçlu hisseden kız çocuklarının hikâyesi yok tabii. Adı çıkmasın, bir boğaz eksilsin diye erkenden “başı bağlanan” bir kız çocuğunun kalan hayatında kendine nasıl bir değer inşa edebileceğinin de cevabı yok. O hikâyeler bilimin değil şiirin konusu sıklıkla, ellerinden alınan eğitim ve ifade imkânının dilsiz bıraktığı kadınlara belki de hiç ulaşamayacak şiirlerin;
“Annem beşe geçen çocuklara hayret ediyor Leyla
Annem beşi beş geçiyorken bir kalemden dönüyor.”*
[1] Blos P. The second individuation process of adolescence. The psychoanalytic study of the child. 1967;22(1):162-86.
[2] Patel V, Kirkwood BR, Pednekar S, Pereira B, Barros P, Fernandes J, et al. Gender disadvantage and reproductive health risk factors for common mental disorders in women: a community survey in India. Archives of general psychiatry. 2006;63(4):404-13.
[3] Kaya, Hatice, et al. “The consequences of early marriage: Long term effects on women’s mental and sexual health (tur).” Journal of Clinical Psychiatry 2022;25.1: 57-66.
[4] De Sanjose S, Cortés X, Méndez C, Puig-Tintore L, Torné A, Roura E, et al. Age at sexual initiation and number of sexual partners in the female Spanish population: Results from the AFRODITA survey. European Journal of Obstetrics & Gynecology and Reproductive Biology. 2008;140(2):234-40.
[5] Woodward LJ, Fergusson DM, Horwood LJ. Gender differences in the transition to early parenthood. Development and Psychopathology. 2006;18(1):275-94.
[6] Magnusson BM, Masho SW, Lapane KL. Early age at first intercourse and subsequent gaps in contraceptive use. Journal of Women’s Health. 2012;21(1):73-9.
[7] Finer LB, Philbin JM. Sexual initiation, contraceptive use, and pregnancy among young adolescents. Pediatrics. 2013;131(5):886-91.
[8] Dalby J, Hayon R, Carlson J. Adolescent pregnancy and contraception. Primary Care: Clinics in Office Practice. 2014;41(3):607-29.
[9] Haldre K, Rahu K, Rahu M, Karro H. Individual and familial factors associated with teenage pregnancy: an interview study. European Journal of Public Health. 2009;19(3):266-70.
[10] Baldwin MK, Edelman AB. The effect of long-acting reversible contraception on rapid repeat pregnancy in adolescents: a review. Journal of Adolescent Health. 2013;52(4):S47-S53.
[11] Chandra PC, Schiavello HJ, Ravi B, Weinstein AG, Hook FB. Pregnancy outcomes in urban teenagers. International Journal of Gynecology & Obstetrics. 2002;79(2):117-22.
[12] Chen X-K, Wen SW, Fleming N, Demissie K, Rhoads GG, Walker M. Teenage pregnancy and adverse birth outcomes: a large population based retrospective cohort study. International journal of epidemiology. 2007;36(2):368-73.
[13] 167. Restrepo-Méndez MC, Barros AJ, Santos IS, Menezes AM, Matijasevich A, Barros FC, et al. Childbearing during adolescence and offspring mortality: findings from three population-based cohorts in southern Brazil. BMC public health. 2011;11(1):781.
[14] Smith GC, Pell JP. Teenage pregnancy and risk of adverse perinatal outcomes associated with first and second births: population based retrospective cohort study. Bmj. 2001;323(7311):476.
[15] Dalby J, Hayon R, Carlson J. Adolescent pregnancy and contraception. Primary Care: Clinics in Office Practice. 2014;41(3):607-29.
[16] McCarthy FP, O’Brien U, Kenny LC. The management of teenage pregnancy. bmj. 2014;349:g5887
[17] Vasilenko SA, Ram N, Lefkowitz ES. Body image and first sexual intercourse in late adolescence. Journal of adolescence. 2011;34(2):327-35.
[18] McCarthy FP, O’Brien U, Kenny LC. The management of teenage pregnancy. bmj. 2014;349:g5887
[19] HÜNEE. Türkiye’de Kadına Yönelik Aile İçi Şiddet Araştırması. Ankara: Aile ve Sosyal Politikalar Bakanlığı ve Hacettepe Üniversitesi; 2015.
*Neslihan Altun
