Kadınların hayatını sınırlayan kural ve söylemleri önce birbirimizle paylaştık ve tuvalet kâğıtlarına yazdık. Tuvalet kağıdı, bu söylemlerin çelişkilerini ve saçmalığını sembolize ediyordu. Ardından bu söylemleri kabul etmediğimizi, mücadele ettiğimizi ve yıkana kadar vazgeçmeyeceğimizi göstermek üzere onları kâğıt hamuruna dönüştürdük.
Brawe projesi Türkiye – Macaristan ortaklığında yürütülen bir çalışma. Proje süresince Budapeşte ve Eskişehir’de eş zamanlı olarak seminerler, programlar ve atölyeler düzenlendi. Ayrıca Macaristan Bankito Festivali’nde izleyici etkileşimli çalışmalar yaptık ve çeşitli performanslar gerçekleştirdik. Projenin son bölümünde Eskişehir’de Brawe sergisini açtık. Brawe sanatçıları olarak patriyarkanın baskın toplumsal gücünü sorguladık ve yeni feminist bakış açılarıyla buna karşı direnmenin yolları üzerinde düşündük.
Bu yazıda, proje kapsamında kendi yapmış olduğum “Yeniden İnşa/Rebuild” çalışmasından bahsedeceğim. Toplumsal öğretilerde ve aile içerisinde etrafımızı saran birçok görünmeyen kural ve söylem var. Erkek egemen toplumda yaşamak zorunda olduğumuz bu dünyada en çok kadın+lar olarak bizler bu durumdan muzdarip oluyoruz. Günlük yaşantımızı, heyecanımızı, sevincimizi, mutluluğumuzu kısıtlayan, hayat standartlarımızı düşüren, maddi ve manevi bizleri zor durumlara sokan kurallar ve söylemler var. Nedir bunlar? Örneğin; evli bir kadınsın, bisikletle ne işin var senin?!. Bu motivasyon düşürücü, sınırlayıcı ve cinsiyetçi bir söylem ve her açıdan zarar veren bir durum. Bu söylemler varlığımıza ve yaşamımıza saldırıyor. Çalışmanın ilk aşamasında, bir video düzenleyerek sanal kamusal alanda, sosyal medya aracılığı ile açık çağrıda bulundum. Videoyu izleyen kişilerden bu bağlamda hayatlarına müdahale eden söylemleri ve kendi deneyimlerini yazmalarını istedim. Yorumlarda birçok konuya değinmiş olduk. Bir kadın iş yerinde, bir lgbtiq+ günlük dilde örneğin bu ve benzeri söylemlere maruz kalabiliyor: Buranın işletmecisi siz misiniz? Bir erkek yok mu konuşabileceğim? Bir erkek nasıl bir kadını istemez ya anlamıyorum, senin kimyan bozuk. (Video ve yorumlar)
Yorumlardan elde ettiklerimize, çevremden sözlü olarak not aldıklarımı ve bazı tanınmış kişilerin sözlerini de ekleyerek kısa zamanda tam tamına 363 söylem toplamış olduk. Genel olarak eleştirdiğimiz çok farklı noktalar var tabii ki ama temelinde hepsi yaşamımıza müdahale eden sözler ve biz bunlarla her gün mücadele etmek zorunda kalıyoruz. Bu düşünceden yola çıktım ve hem bıkkınlığımızın hem de mücadelemizin alaylı bir ifadesi olarak tek tek cümleleri tuvalet kâğıtlarına yazdım. Tuvalet kâğıdı tercih etmemdeki sebep, bu kâğıt türünün kullanım alanından kaynaklanıyordu. Böylece çalışmanın, bireysel olarak yazdığım ve videosunu çekerek kayıt altına aldığım bölümü ortaya çıktı. Video çekimi birkaç gün sürdü ve videonun tam uzunluğu 03:16:46 olarak tamamlandı. Eskişehir’de açmış olduğumuz Brawe Sergisi’nde hem bu performans videosu hem de yazmış olduğum 3 parça halinde olan tuvalet kâğıtları izleyiciyle buluştu.
Bu çalışmanın diğer bir parçası olan kısmı ise Macaristan Bankito Festivali’nde devam etti. Öncelikle orada bu çalışmayı yapmış olmaktan çok memnunum. Dil, kültür, inanç alanındaki farklılıklarımıza rağmen feminist mücadelemiz bizi ortak noktada buluşturdu. Aynı sorunlarla mücadele ediyor oluşumuzu deneyimlemek farklı bir tecrübe oldu. Bu çalışmanın ilk aşamasında, konuşarak sorunları ve söylemleri belirledik. İkinci aşamada bunları yazıp yırtarak, buruşturarak yok ettik. Üçüncü aşamada ise tüm bunların sonucunda biriken tuvalet kâğıtlarını, yani mücadele ettiğimiz söylemleri yazdığımız kâğıtları kullanarak kâğıt hamuru yaptık ve son aşamada da bu hamurla bir şekillendirme atölyesi gerçekleştirdik.
Çalışmanın ilk kısmında açık çağrımı festivalde yüz yüze yapmış ve yazma işlemini hep birlikte gerçekleştirmiş olduk. Açmış olduğum bir stant etrafında insanlarla sohbet edip çalışmayı anlattım ve onlarla, hangi türde söylemlerle mücadele ettiklerini konuştuk. Bu konuşmalar, dayanışmamızı güçlendirmenin ve birbirimize destek olduğumuzu göstermenin de bir yolu oldu.
İkinci aşamada kadın+lar kendi toplumlarında verdikleri mücadeleleri tuvalet kâğıtlarına yazıp yırtarak, buruşturarak çöpe attılar. Buradaki amaç, her gün maruz kaldığımız söylem ve kuralların bizleri nasıl yıprattığını, hayatımızı nasıl etkilediğini göstermek ve kabul etmediğimizi, mücadele ettiğimizi ve yıkana kadar vazgeçmeyeceğimizi ifade etmekti. Tabii ki bu çalışmanın, hem sembolik hem de performatif yönüyle psikolojik açıdan da rahatlatıcı olması amaçlanmıştı.
Üçüncü aşamada tuvalet kâğıtlarını diğer gerekli malzemelerle birlikte kâğıt hamuruna dönüştürdük. Bunun öncelikli sebebi, ortaya çıkardığımız kâğıt çöpünü dönüştürmek ve bu şekilde geri dönüşüme de vurgu yapmaktı. Ayrıca hamur gibi bir malzeme kadınların ev içi emek sürecine gönderme yapmaktaydı.
Son aşamada ise şekillendirme atölyesinin ana fikri olarak “Feminizm size ne ifade ediyor?”, “Kendi mücadelenizi nasıl sürdürüyorsunuz?” şeklinde sorular sorarak bu yönde bir imge oluşturmalarını istedim. Herkes feminist mücadelesini simgeleştirdi. Tüm bu aşamalarla aslında kötü olan söylemleri belirledik, yırttık, yok ettik ve en nihayetinde mücadelemizle birlikte daha güzel olana dönüştürdük. Kalıcı olan bir nesne ile sonlandırmış olduk.
Patriyarkanın kamusal ve özel tüm alanları domine ettiği toplumlarda her şey erkek aklı, bedeni ve ihtiyaçları üzerinden şekilleniyor. Kadın+ların sadece patriyarkanın ihtiyacı kadar var olabilmesine imkân tanıyorlar. Bunu sürdürmek için de çeşitli baskı ve şiddet yöntemlerine başvuruyorlar. Eğitimde eşitsizlik, ev içindeki emeği görmezden gelme, kadın bedeni ve ihtiyaçlarını önemsememe veya alay etme, iş yerlerinde yeterli alan açmama, iş yerlerinde kadın bedeni ve ihtiyaçlarına yönelik eksiklikler, tacize ve şiddete açık hale getirme, bakım yükünü arttırma, sosyalleşme ve eğitim ihtiyaçlarından mahrum bırakma gibi pratiklerle patriyarka kadın+lar üzerinde tahakküm kurar ve adaletsiz, eşitsiz bir tutum sergiler. Sadece bakım veren, doğum yapan, erkeklerin cinsel ihtiyaçlarını karşılayan ve karşılığında hiçbir talepte bulunmayan kadın+ların kutsal ve değerli kadınlar olduğu söylenir ve o şekilde kalması için de -bu projenin de konusu olan- pek çok söylem oluşturulur. Söz konusu günlük söylemler, tahakkümün sürekliliğini sağlamak üzere oluşturulmuştur. Bizlere kültürel veya ahlâksal değerler diye dayatılmaktadır.
Tüm bu çalışma sürecinde dikkatimi çeken bir şey oldu: “Hangi söylemlerin hayatınızı kısıtladığını düşünüyorsunuz?” diye sohbeti başlattığımızda kadınlar, “benim hayatımda böyle bir şey yok, aklıma gelmiyor” gibi şeyler söylüyorlardı. Bu ilk tepkiden sonra konuyu derinleştirip örneklerle destekleyince “ya evet, aslında bende de şu var” diye devam ettiler. Buradan anlıyoruz ki patriyarkal baskıyı, erkek aklını yaşamımızın her alanında içselleştirdiğimiz için üzerimizdeki tahakkümü ve birçok şiddet biçimini maalesef fark edemiyoruz. Bu baskı ve şiddet o kadar yakınımızda ve her gün yaşıyoruz ki rutinimiz hâline gelmiş ve farkında bile değiliz. Özgür olmak nedir? Herhangi bir fikrimiz yok. Yeniden düşünüp farkına varmamız zaman alıyor. O yüzden etrafımızı kuşatan bu baskıları fark etmek en önemli aşamalardan biri olacak. Çünkü bilmediğimiz bir şey ile mücadele edemeyiz ve sürekli kontrol altında tutuluruz. Bu da bizleri özgür olmaktan çokça uzaklaştırır. Süreç boyunca güzel insanlarla tanıştım ve yepyeni hayatlar tanımış oldum. Umarım istediğimiz yaşamlara kavuşur, mutlu insanlar oluruz. Mücadelemiz baki kalsın.
Deniz Varlı, Brawe Projesi, Yeniden İnşa / Rebuild Çalışması, 2022
EKSAV/Eldem Sanat Alanı, Yort Kitap, Aurora Modularis ve Bankito Fesztival ortaklığında yürütülen BRAWE, Anadolu Kültür, MitOst, Stiftung Mercator, European Cultural Foundation, iac Berlin ve Chrest Foundation tarafından desteklenen VAHA projelerinden biridir.
Brawe Projesi instagram
Brawe Projesi Sergisi hakkında
Sanatçı instagram portfolyo
