Kuzey Meksika’da kürtaja yönelik kısıtlamalar oldukça sert. Ancak hizmetlerdeki boşluğu ‘yeraltı demiryolu’ dolduruyor.
Dánae Vilchez – Veronica Martinez
Çeviren: Gaye Polat
Meksikalı genç bir kadın olan Alma (gerçek adı bu değil), Haziran 2021’de beklenmedik bir şekilde hamile kaldı. Zaten bir çocuğu vardı ve başka bir çocuk sahibi olmayı da planlamıyordu. Ancak kuzey sınırındaki Sonora eyaletinde yaşarken seçeneklerinin sınırlı olduğunu düşünüyordu. Sonora’da kürtaj yaptırmaya, yalnızca tecavüz durumlarında veya hamile kişinin hayatının risk altında olması durumunda izin veriliyor (bunların hiçbiri Alma için geçerli değildi) ve kürtaj yaptıran kişiler altı yıla kadar hapis cezasına çarptırılabiliyor.
Daha sonra bir arkadaşı, ona iyi korunan bir sır verdi. Seçim yanlısı aktivistlerden oluşan bir ‘yeraltı demiryolu’, Alma’nın eyalet başkenti Hermosillo’da hamileliğini sonlandırmanın güvenli bir yolunu bulmasına yardımcı olabilirdi.
Aynı zamanda kürtaj yanlısı aktivist olan bir jinekolog, Alma’nın yaklaşık dört haftalık hamile olduğunu doğruladı ve onu, kürtaj isteyen kadınlara yardım eden feminist bir grup olan Marea Verde’ye yönlendirdi. Grup, tıbbi kürtaj süreci boyunca ona rehberlik etti, ilaç temin etti ve evde bu ilaçları alırken onun ve partnerinin yanında bulundu.
Alma şu an “Bu, hayatımda verebileceğim en iyi karardı” diyor. “Refakat edildiğim ve güvende olduğum için şanslıydım. Tüm bu duruma rağmen, böyle bir desteğe sahip olmak inanılmaz bir duygu.”
Meksika Yüksek Mahkemesi, kürtajı ülke çapında suç olmaktan çıkardı ve federal sağlık sisteminin kürtaj hizmeti sağlamasının önünü açtı; ancak bu bir gecede gerçekleşecek bir şey değil. Bu arada, talep üzerine kürtaj, ülkenin 32 eyaletinin yalnızca 12’sinde mümkün. Diğer yerlerde kısıtlamalar çok sert; fesihlere genellikle yalnızca cinsel saldırı durumlarında veya hamile kişinin hayatının tehlikeye girmesi durumunda izin veriliyor.
Ancak her yıl binlerce Meksikalı kadın, hamileliklerini sonlandırmanın bir yolunu buluyor. ABD sınırına yakın kuzey eyaletlerinde, üreme hakkı aktivistleri ve onların acompañantes (‘arkadaşlar’) ağları onlara sıklıkla yardım ediyor. Bunlar, Amerika’nın güneyindeki köleleştirilmiş insanların sahiplerinden kaçmalarına ve köleliğin yasa dışı olduğu kuzeye seyahat etmelerine yardımcı olan, 19. yüzyıldan kalma ‘yeraltı demiryolu’ gibi çalışıyor.
Yanlış bilginin yaygın olduğu Meksika’da, feminist gruplar kürtajla ilgili tek güvenilir –ve gizli– bilgi kaynağı olabilir. Müttefiklerinin yardımıyla güvenli evler işletiyor ve üreme tercihine ihtiyaç duyanlara yardım etmek için gizli iletişim kanalları kullanıyorlar. Güvenli, cerrahi olmayan tıbbi (veya ilaçla) kürtaj yöntemi, onların birincil aracı olmuş durumda.
Misoprostol ilacı, Dünya Sağlık Örgütü tarafından 12. haftaya kadar kürtajı tetiklemek adına güvenli olarak değerlendirilmektedir. Tek başına veya mifepriston ile kombinasyon hâlinde kullanılabilir; misoprostol, erken düşüğe benzer şekilde kasılmalara ve kanamaya neden olurken, mifepriston progesteron hormonunu bloke ederek hamileliğin ilerlemesini engelliyor.
Meksika’da misoprostol eczanelerde reçetesiz olarak 15 ila 30 ABD Doları (260 ila 520 Meksika Pesosu) arasında bir fiyata satılıyor, ancak mifepriston için hâlâ reçete gerekiyor.
ABD’de mifepriston, yakın zamanda reçetesiz satış için onaylanmış durumda ve misoprostol, yirmi yılı aşkın bir süredir eczanelerde reçetesiz veya posta yoluyla satılmakta. Ancak Teksas’ta ABD Gıda ve İlaç İdaresi’nin mifepriston onayına, dini hukuk örgütü Alliance Defending Freedom tarafından temsil edilen muhafazakâr bir grup itiraz etti. (İlaçların hiçbiri ABD’nin kürtaj yasağı olan eyaletlerinde –Teksas gibi– yasal olarak mevcut değil ancak bu durum, bu ilaçların hâlâ mevcut olduğu diğer eyaletlerin de önünü açabilir).
Kürtaj dayanışması
Haziran 2022’de ABD Yüksek Mahkemesi, dönüm noktası niteliğindeki Roe vs. Wade kararını bozarak, ABD’deki federal kürtaj hakkını sona erdirdi ve birçok eyalet, yasama organını hamileliğin sonlandırılması konusunda daha kısıtlayıcı yasalar çıkarmaya sevk etti. Buna yanıt olarak, Meksika–ABD sınırı boyunca veya yakınında faaliyet gösteren en az 17 Meksikalı kuruluş, kürtaja ihtiyaç duyan ABD’li kadınlara bakım sağlamak için sınır ötesi ağlarını genişletti.
Çalışmaları, Meksika’nın sınır eyaletlerinde kürtaj karşıtı aktivistlerin varlığının arttığı bir dönemde gerçekleşti. openDemocracy ve La Verdad de Juárez, yakın zamanda Vifac gibi grupların yanlış bilgi yaymakla ve kadınları ve kız çocuklarını hamileliklerini sürdürmeye zorlamakla suçlanan merkezleri nasıl işlettiklerini ortaya çıkardı.
Hermosillo’dan kürtaj refakatçisi Tokya Casimiro, sınırın hangi tarafında yaşarsa yaşasın, kürtaj yapmayı düşündüklerini ailelerinin öğrenmesini istemeyen kadınların genellikle kendisine ve meslektaşlarına başvurduğunu söyledi.
Refakatçinin rolünün yargılamak değil, bilgi ve destek sunmak olduğunu söyledi. Casimiro, “Nedenlerinin ne olduğuyla ilgilenmediğimizi, tüm nedenlerin geçerli olduğuna inandığımızı vurgulamaya çalışıyoruz” dedi.
Andrea Sánchez, sınır eyaleti Sonora’da Aborto Seguro’nun refakatçisi olarak çalışıyor. Grup, kadınların kürtaj haplarına erişmesine yardımcı oluyor ve Sánchez, ruh sağlığından hukuki tavsiyeye kadar geniş bir yelpazede destek sunduğunu belirtti. “Çalışmamızın bir kısmı kürtaja erişmesi gereken kadınların karşılaştığı farklı bağlamları keşfetmek. Ayrıca kadının şiddet mağduru olup olmadığını tespit edip duruma göre ona seçenekler sunabiliyoruz” dedi.
Sandra Cardona’nın 2016 yılında başka bir sınır eyaleti olan Nuevo León’un başkenti Monterrey’de Necesito Abortar grubunu kurmasının nedeni, tıbbi kürtaja erişimin sağlanmasıydı. Facebook’u, insanları haplarla kürtaj olmak konusunda eğitmek için kullanmaya başladı. Cardona’ya göre o tarihten bu yana grup, başta Meksika olmak üzere diğer Latin Amerika ülkeleri ve ABD’de 20.000’den fazla kişinin kürtaj desteği veya cinsellik ve üreme hakları konusunda bilgi almasına yardımcı oldu.
Teksas sınırından yaklaşık 220 kilometre uzakta bulunan Cardona ve ortağı Vanessa Jiménez, Monterrey’in yerleşim bölgesindeki evlerinde bir abortería (‘kürtaj dükkanı’) kurdular. Nuevo León’da kürtaja ciddi şekilde kısıtlama getiriliyor; yalnızca tecavüz ve kadının hayati veya sağlık riski olması durumunda izin veriliyor.
Cardona ve Jiménez, kürtaj hapı almak için güvenli bir yeri olmayan kadınları ağırlıyor ve onlara barınak sunuyor ve rehberlik sağlıyor. Meksika Yüksek Mahkemesi’nin 2021’de kürtajı suç saymanın anayasaya aykırı olduğuna karar vermesi nedeniyle eyalet ceza kanununa rağmen zulümden korkmuyorlar.
İki kadın çoğunlukla Meksikalı müşterilerle veya ABD’ye giden göçmenlerle ilgileniyordu ancak bu durum geçen yıl değişti. “Genellikle ABD’deki kadınlara bir veya iki ayda bir bilgi verdik, ancak Eylül 2022’den itibaren daha fazla kadın aramaya başladı. Bazıları yardım istemek için kasabamıza geldi” dedi Cardona. “Şu anda ABD’den her hafta yaklaşık beş veya altı kişi kürtaj yaptırmak için buraya geliyor.”
Teksas sınırındaki Chihuahua eyaletindeki bir başka kürtaj refakatçisi, bir istisna dışında ABD tarafındaki müşterilerinin tamamının İspanyolca konuştuğunu ve çoğunun sınır topluluklarında yaşadığını söyledi.
Bu eyaletteki kürtaj destek grubu Marea Verde’de gönüllü olarak çalışan Mariela Castro, sınır ötesi ağlarıyla ilgilenen ABD’li kadınların genellikle işçi sınıfı geçmişine ve az kaynağa sahip olduğunu söyledi. “Bu durumdan mağdur olanların onlar olduğunu biliyoruz. Kürtaj yaptırmak, onların yaşam koşullarını daha da karmaşık hâle getirmemekle çok alakalı” dedi.
Kadınların çoğu, çoğu durumda kürtaja neden olan mifepriston ve misoprostol ilaçlarını dağıtmak veya postayla göndermek de dahil olmak üzere, kürtaj yapmanın yasa dışı olduğu sınır komşusu Teksas eyaletinden geliyor. Teksas yasalarında, hamile bir hastanın yalnızca hayatını kurtarmak veya “temel vücut fonksiyonlarının önemli ölçüde bozulmasını” önlemek için sınırlı istisnalar bulunmaktadır.
Suç atfetmekten ve gözetimden kaçınmak
Sınır ötesi ağın karşılaştığı en büyük engellerden biri, kürtaj haplarının ABD sınırından nasıl taşınacağıdır.
Meksika’daki müşteriler için yerel eczanelerdeki esnek politikalar, ilaçların postayla veya teslimat uygulamalarıyla gönderilmesini kolaylaştırıyor. Ancak ABD’ye ilaç ulaştırmak zor. Bazen refakatçilerin ABD’li müşterinin arkadaşlarını veya sınırı geçip mizoprostol taşımaya istekli diğer insanları bulmaları gerekiyor. Teksas’ta kürtaj hapı sağlamak, hapis cezasıyla sonuçlanabiliyor.
Meksika’da konuştuğumuz kürtaj sağlayıcılarının çoğu, hizmet verdikleri kadınların ve ailelerinin güvenliğinden endişe etseler de ABD yetkilileri tarafından yargılanmak konusunda kaygısız görünüyorlar.
Ancak Arizona sınırındaki Marea Verde Nogales’ten aktivist Karina de la Cruz, Nogales’teki refakatçilerinin ABD’de sırf kürtaj hapı taşıdıkları için suçlu sayılmaktan korktuklarını kendisine itiraf ettiklerini söylüyor.
“ABD’deki kısıtlamalar bizi veya bize yardım etmek isteyen herkesi, uyuşturucu kaçakçılarıyla aynı seviyeye koyacaktır; çünkü orada, uyuşturucuyu (misoprostol) alarak suç işlemiş oluruz” dedi.
Çevrimiçi veri güvenliği de çok önemlidir. Chihuahua’daki bir refakatçi olan Salma (bizden sadece adını kullanmamızı istedi), kendisinin ve birçok meslektaşının müşterilerle olan iletişim protokollerini değiştirmek zorunda kaldıklarını ifade etti. Facebook’un Nebraska’da bir gencin kürtaj vakasıyla ilgili bilgileri, eyalet kolluk kuvvetlerine ifşa etmek zorunda kaldığı yönündeki raporların ardından WhatsApp, Messenger ve Instagram gibi Meta uygulamalarını kullanmayı bıraktılar. Devlet yetkilileri, kızın nasıl kendi kendine kürtaj yaptırdığının ayrıntılarını anlattığı iddia edilen özel mesajlarını inceledi.
Artan fiyatlar ve kıtlıklar
Roe’nun devrilmesinden bu yana ABD’de uygulanan kürtaj kısıtlamaları, Meksika’daki kürtaj ilacına olan talebe de yansımış bulunuyor.
openDemocracy’nin görüştüğü birçok Meksikalı kuruluş, misoprostol’ü her zamanki tedarikçilerinden almak konusunda sıkıntı yaşadı. Salma, “ABD’deki tüm bu kürtaj karşıtı eylemlerden sonra, Meksika’da misoprostol sıkıntısı vardı” dedi. Her ne kadar kutu başına 240 Meksika pesosu (yaklaşık 11 £) gibi düşük bir fiyatta pazarlık yapmayı başarsalar da normal perakende fiyatı olan 520 Meksika pesosu (yaklaşık 24 £) ile karşılaştırıldığında fiyatlar yükseliyor.
Merkezi Ciudad Juárez’de bulunan feminist grup Colectiva Libre Feminista, sınırın her iki tarafında (Meksika tarafında ve Teksas’ta El Paso’da) ihtiyaç duyan kadınlara yardım etmek amacıyla misoprostol depolama alanı için fon topluyor.
Grubun kurucu üyelerinden biri olan Aylin Flores De la Rosa, eğer eczacılar misoprostol haplarını onlara satma konusunda isteksizse, “bir erkekten bu hapları satın almasını istiyoruz; çünkü bu onlar için bir kadına göre daha kolay” dedi.
Meksikalı kürtaj savunucuları, cerrahi kürtajın yanı sıra, diğer cinsel sağlık ve üreme sağlığı prosedürlerinin maliyetindeki potansiyel artıştan da endişe duyuyor.
Aborto Seguro Chihuahua’dan Laura Dorado’ya göre, şu anda kamu sistemi bu prosedürlerin sınırlı bir kısmını ücretsiz sağlıyor. Ancak özel sağlık kurumlarının, bu hizmetleri Meksikalı kadınların erişemeyeceği, ancak ABD’li meslektaşlarının erişebileceği şekilde fiyatlandırarak, daha yüksek bir ücret karşılığında sunma fırsatını kollayabileceğinden korkuluyor.
“Yabancılar diş hekimliği, plastik cerrahi ve kendi ülkelerinde çok pahalı olan tıbbi işlemler için buraya geliyorlar. Buraya, bu işlemler kendileri için ucuz olduğu için geliyorlar ama burada yaşayan insanlar için bütün bunlar pahalı” dedi Flores.
Zorluklara rağmen sınırın her iki tarafındaki aktivistler iyimser düşünüyor. Mariela Castro şöyle diyor: “ABD’deki kadınlar, diğer tarafta kendilerini örgütleyen kadınlar olduğu sürece yalnız kalmayacak.”
Bu yazının orijinali 21.11.2023’te openDemocracy sitesinde yayınlanmıştır.
