Destenin en tepesindeki kart beyaz adama, en dibindeki kartsa siyah adama…
Harper Lee 28 Nisan 1926 tarihinde Amerika’nın Alabama eyaletinde doğar. Liseyi Huntington Koleji’nde, üniversiteyi ise Alabama Üniversitesi’nde okur. Okuldan sonra Eastern Hava Yolları’nda işe girer. Daha sonra bu işini bırakarak yazı yazmaya başlar. Yazı yazmaya arkadaşlarının ona yılbaşı hediyesi olarak gönderdiği notla başlar. Bu notta ne olursa olsun işini bırakıp yazması gerektiği yazmaktadır. Arkadaşları ona bir yıl yetecek miktarda para da göndermişlerdir. Yazı yazmayı çocukluk arkadaşı olan Truman Capote’den öğrenmiştir.
Bülbülü Öldürmek kitabı yayımlandığı andan itibaren en çok satılan kitaplar arasına girmeyi başarır. Yazar bu eserinde küçük bir kızın, Scout Finch’in gözünden avukat olan babası Atticus Finch’in cinayetle suçlanan siyahi bir genci herkesi karşısına alarak savunmak istemesini ve yaşanan olayların çarpıcılığını gözler önüne serer. Roman yoluyla okuyucuyu eşitlik, özgürlük, adalet, ırkçılık, ayrımcılık, ön yargı, sınıf çatışması kavramları ile karşı karşıya bırakır. Öte yandan, Maycomb’daki toplumsal cinsiyet rollerini ve cinsiyet önyargısını tasvir eder. Harper Lee, Scout karakteri ile kadınsı davranışa ilişkin toplumsal beklentilerin genç yaşlardan itibaren kızlara nasıl zorla dayatıldığını gösterir. Scout, bir ‘erkek Fatma’ olarak çizilir. Genç, nazik ve minyon kızlar klişesine uymaz. Sert ve eğlencelidir. Zamanını ondan beklenen ‘hanımefendi rolünü’ oynamak yerine dışarıda geçirir.
Lee ona bir koca ve çocuk vermez. Bu da aile ortamında bir karakter yerine bir birey olarak bağımsızlığına ve özgüvenine katkıda bulunur. Roman boyunca, Scout’un dünyasını daha iyi anlamamıza yardımcı olur ve ona saf bir çocuk muamelesi yapmaz. Scout’la din ve Hıristiyanlık hakkında konuşurken ona, “Bazen bir adamın elindeki İncil, babanın elindeki viski şişesinden daha kötüdür,” der.
Pulitzer Ödülü alan bu eser günümüzde bile en çok satılan klasikler arasındadır.
Harper Lee’nin kendi devrini aşan yapıtının üzerinden yarım asır kadar geçmişken hikâyenin devamı niteliğindeki Tespih Ağacının Gölgesinde, ilk kez yayımlandığı 2015’te, dünya edebiyat sahnesini yerinden oynatır ve son yılların en büyük edebiyat olayı olarak anılmaya başlar. Yazar bu kez tam yirmi yıl sonrasına gidiyor, kahramanımız yine aynı kişi, ancak bu kez bir çocuk değil, o artık hayatının Scout aşamasını tamamlamış yirmi altı yaşında bir genç kadın: Jean Louis Finch’dir
Jean Louis, çok uzun yıllar önce New York’a taşınmıştır ve ailesini ziyaret etmek üzere Maycomb, Alabama’ya dönecektir. Geri dönüşü bir nostalji turundan çok tam anlamıyla bir düş kırıklığına dönüşür, kasaba kesinlikle geride bıraktığı gibi değildir. Vaktiyle ezbere bildiğini düşündüğü insanları tanıyamaz hâldedir, benliğini üzerine inşa ettiği tüm değerler alt üst olur. Jean Louis’i yerle bir eden asıl mesele, Atticus Finch’in akıl almaz dönüşümüdür.
O masum siyahiye karşı açılan davayı almasaydı çocuklarının gözüne nasıl bakacağını sorgulayan, adeta insanüstü bir varlık gibi adalet dağıtan, güçlü, kuvvetli ve de mağrur adam gitmiş, yerine toplumun olanca basitliğine, cehaletine, eşitsizliğine ayak uyduran bir ihtiyar gelmiştir. Karşısındaki hiç tanımadığı bu baba, ırkçıdır, savunduğu davaya sırt çevirmiştir.
Jean Louise kendisini aldatılmış hisseder, yıllar önce geride bıraktığı bu kasaba, çocukluğuyla birlikte yok olup gitmiştir sanki. Karakterini şekillendiren tüm değerler domino taşları gibi tek tek düşerken genç kadın anılarına tutunmaya çalışır.
Aradan yarım asırdan fazla geçmesine rağmen adalet kavramının içi bir türlü doldurulamıyor, ABD’de Afro-Amerikan kökenli halka karşı uygulanan sistematik şiddet ve ırkçılık devam ediyor. Bu sebeple, Lee’yi elli yıl sonra yeniden okurlarıyla buluşturan ikinci kitabı Tespih Ağacının Gölgesinde onun ne kadar büyük bir toplum gözlemcisi olduğunu kanıtlar niteliktedir.
Harper Lee, bu kitabın yayınlanmasından kısa bir süre sonra 2016 yılında New York’ta hayata veda eder.
