Sosyal konum haritalama çarkı, tahakkümlerin kesişimselliği ile elde edilen sistemsel gücün farkına varmamıza destek olan bir araç. Aşağıda adım adım yönergelerini bulacağınız bu araçla yapılan çalışmayı, kendini ve insanları keşfetmeyi sevenlerin merakla ve hevesle yapacağını tahmin ediyorum.
Bugün, yüzyıllardır büyüyen bir güç dengesizliğine şahit olmaktayız. Bu dengesizlik ilişkilerimize ve gündelik eylemlerimize nasıl yansıyor? Geçtiğimiz bahar ben bu soru üzerine düşünürken, yıllardır takip etmekte olduğum ve bazı çalışmalarına katıldığım “Work That Reconnects” (WTR, “Yeniden Bağ Kuran Çalışma”) ağı, tahakküm karşıtı çalışmalar yapmak isteyen herkesin kullanabileceği bir araç sundu: Sosyal Konum Haritalama Çarkı.
“Kesişimsel feminizm, baskının farklı biçimlerde olabileceğini anlatır. Biri basitçe baskılanmış ya da ayrıcalıklı değildir; kimliklerimizin farklı yönleri nedeniyle aynı anda hem ayrıcalıklı hem de tahakküm altında olabiliriz.” Sian Ferguson, 10 sene önce kaleme aldığı “Kiyararki 101” yazısında tahakkümü, birden çok olay, alışkanlık, kültür ve gelenekle bir grubun diğerine üstünlüğünü dayatması olarak tanımlar. Tahakkümün sadece ayrımcılıkla ilgili bir şey olmadığını, aynı zamanda kurumsal ve sistematik bir ezilme olduğunu belirtir.
Sosyal konum haritalama çarkı, tahakkümlerin kesişimselliği ile elde edilen sistemsel gücün farkına varmamıza destek olan bir araç. Aşağıda adım adım yönergelerini bulacağınız bu araçla yapılan çalışmayı, bazılarımız kendiliğinden merakla ve hevesle yapabilir. İnsanlara farklı şekillerde eşlik eden kolaylaştırıcı, ebe, doula, terapist, eğitmen gibi meslek gruplarındakilerin ve STK, vakıf ve fon veren kurumlarda yer alanların ise, meslektaşları ile birlikte çalışmalarını ve güç konusunda muhabbet etmelerini dilerim.
Aracın geliştirilmesi
WTR ağının tohumları, 1970’lerde, ABD’de, insanların krizlerle birlikte yüzleşme becerisi ve arzusunu ne ortaya çıkarır arayışı içindeyken atılmış. Sistem uzmanı Joanna Macy, psikolog Chellis Glendinning ve aktivist Fran Peavey, insanların gruplar halinde bir araya gelip, korku, acı veya umutsuzluk duygularını paylaştıklarında, değişim için harekete geçme güçlerinin ateşlendiğini gözlemlemiş ve ilk atölye çalışmalarına başlamışlar.
2010’larda global çoğunluktaki* insanlar, WTR ağı içerisinde, güç, ayrıcalık ve baskı dinamiklerinin etkisine ilişkin bir araştırma başlatmış. 2016’da ise ağın içindeki gönüllülerle Baskı Karşıtı Kaynak Grubu (The Anti-Oppression Resource Group) kurulmuş. Sosyal konum haritalama çarkı bu grubun çalışmalarından biri.
WTR ağındaki kolaylaştırıcılardan Aravinda Ananda, bu yazıyı hazırlarken yaptığım görüşme esnasında, grubun oluşma sürecini şöyle anlattı:
“2014’te Earth Leadership Cohort (Dünya Liderlik Grubu) adında bir programın kolaylaştırıcı ekibindeydim. O günlerde ABD’de WTR etkinliklerine katılanların çoğu 60 yaş ve üstündeydi. Bu program ise 18-30 yaş arasındaki kişilerin WTR’yi yoğun bir şekilde deneyimlemesini ve çalışmaya dahil olmalarını hedefliyordu. Bugüne dek 5 grup düzenledik. 2014’te gerçekleştirdiğimiz ilk gruba 15 kişi katıldı. Bu katılımcılardan sadece biri global çoğunluktandı ve ilk toplantıdan sonra programı bıraktı. Toplantıda oldukça kalabalıktık; Joanna’nın liderliğinde 80 kişi kuşaklararası bir atölye gerçekleştirdik. Bu katılımcı, beyazların görünür şekilde baskın olduğu 80 kişinin içinde, global çoğunluktan olan tek kişiydi. Ayrıca çalışmanın bazı kısımları da ona hitap etmemişti: yaptığımız “ataların armağanlarını hasat etme” adlı atölye çalışmasının o zamanki versiyonu, dünyanın büyük çoğunluğu yerine daha çok Avrupa kökenlilere hitap ediyordu. Bu benim için uyanış çağrısı gibi oldu… 2016’da benim de dahil olduğum bir grup kişi, baskı karşıtı kolaylaştırıcılık konusunda birbirimizden nasıl öğrenebiliriz diye düşünmeye başladık. Böylece Baskı Karşıtı Kaynak Grubu kuruldu.”
Aravinda, iki yıl önce kolaylaştırıcılar için baskı karşıtı bir temel eğitim müfredatı hazırlamaya başlamış. Bu süreçte, başka bir kolaylaştırıcı Kara Bender ile katılımcıların sosyal kimliklerini fark etmelerini sağlayacak bir görsel arayışına girmişler. Aradıklarını tek bir görsel ile bulamayınca, Kathryn Pauly Morgan’ın 1996’da yayınladığı ayrıcalıkların kesişimselliğini vurgulayan görselden ve Sylvia Duckworth ile Olena Hankivsky’nin Kanada için hazırladığı, Tassa Watkins’in ise ABD’ye uyarladığı ayrıcalık ve güç çarkından yararlanmışlar.
Henüz geliştirilme aşamasında olan baskı karşıtı eğitim, bu sonbaharda ilk kez kolaylaştırıcılarla buluşacak. Bu eğitimin temel taşlarından birinden ilham alan aşağıdaki çalışma, Aravinda’nın WTR ağında yaptığı pilot çalışmaları ile benim Türkiye’deki deneyimlerimin bir harmanı.
Adım adım çalışma
Sosyal konum haritalama çarkını, kendi kendinize, sevdiklerinizle ya da birlikte çalıştığınız kişilerle şu şekilde kullanabilirsiniz:
- Aşağıdaki örnek çarkı size bir fikir vermesi için inceleyin. Tassa Watkins, çarkı açıkladığı yazısında üç halkayı şu şekilde açıklamış:
- en içtekiler en ayrıcalıklılar ve güçlü olanlar,
- ortadakiler unutulanlar, silinenler ve farklı şekillerde ötekileştirilenler,
- en dıştakiler en çok ötekileştirilenler ve sistemsel ayrımcılıktan en çok etkilenenler.
2. İçi boş çarkın ilgili yerlerine kendi sosyal kimliklerinizi yazın. Teker teker tüm kategorileri gözden geçirin.
-
- Tabii ki istediğiniz kimliklerinizi saklı tutabilirsiniz. Buradaki amaç sizin kendi yazdıklarınızı görmeniz, başkalarının değil.
- Herhangi bir kategoriyle bağ kuramazsınız, o kategoriyi atlayabilirsiniz.
- Bazı kimlikler için birden fazla yeri doldurabilirsiniz. Örneğin, Türk ve Ermeni neneleriniz/dedeleriniz varsa, etnik köken kategorisinde hem en içte hem en dışta yer alabilirsiniz. Veya az parası olan bir aileye doğduysanız ve sonra çok paranız olduysa ve her iki sosyal kimlik de yaşamınızı etkilediyse, mal varlığı kategorisindeki iki konumu da işaretleyebilirsiniz.
- Örnek çarkta sizin kullandığınız isimle yer almayan kimliğinizi, ilgili kategoriye ve yere ekleyebilirsiniz.
3. Duygularınızın farkına varın. Aravinda, yaptığımız görüşmede, çarkla çalıştığımızda farklı duyguların su yüzüne çıkabileceğini belirtti. “Baskın kimliklere sahip olanlar utanç duyabilirler. Ötekileştirilmiş ve ezilmiş kimlikleri çok olanlar acılı anılarını hatırlayabilirler. Bu çalışma pek çok yaşanmış deneyimi hatırlamamızı sağlayabileceği için çalışırken duyarlı olmalıyız. Bu, güç analizi için değerli bir araç, sadece entelektüel bir aktivite değil.”
4. Üzerine düşünün, yazın, oynayın. muhabbet edin: sizin için güç ne demek?
Alternatif kapanış
“Beni kategorize etme” diye şarkı söyleyerek dans edin.
İnsan eliyle inşa edilmiş duvarlar
Şarkıyla dansla aşkla yıkılırlar
Tassa Watkins’in dediği gibi: “Kimliğiniz bu çalışmayı her yaptığınızda farklı olabilir. Koşullar değişir, para gelir, gider ve hayat akar. Hayatınızın bazı yönleri değişmez, ancak her şey aynı kalsa bile yaşınız değişecektir.”
Son olarak: gözden kaçırdığım her şey için sürç-i lisan ettiysem, affola.
Terminoloji
Global çoğunluk: Kanada, ABD ve Birleşik Krallık’ta kullanılmaya başlanan, beyaz olmayan, Afrikalı, Asyalı, Latin, çift-soylu ya da yerli halktan kişilerin dünyadaki çoğunluğu (yaklaşık olarak %80’ini) oluşturduğunu hatırlatmak için kullanılan kollektif terim. (Kaynak: ILPA)
Nöroçeşitli: Beyni toplumun normal saydığı işleyişten farklı çalışan nörolojik azınlıklar için, 1990’ların sonunda kullanılmaya başlanan şemsiye terim. Bu insanlarda otizm, dikkat eksikliği ve hiperaktivite bozukluğu (DEHB), disleksi gibi öğrenme güçlükleri, Down sendromu, Tourette sendromu, gelişimsel engellilik, depresyon, bipolar bozukluk ve farklı nörolojik durumlar olabilir. (Kaynaklar: NHS, Harvard Health Publishing)
Nöroçeşitliliği maskeleme: Nöroçeşitli insanların, nörotipik sosyal dünyada yaşamına devam edebilmek için kısmen bilinçli olarak bir takım eylem ve stratejiler geliştirmesi. (Kaynak: ScienceDirect, New Ideas in Psychology)
AAC: Arttırıcı ve alternatif iletişim. Çeşitli sebeplerden dolayı konuşma zorlukları ile karşı karşıya kalan nöroçeşitli kişilerce kullanılan bir iletişim aracı. (Kaynak: Otsimo)
Nörotipik: Nöroçeşitli olmayan.
Görünmez engelli: Ağrılar gibi, genellikle görünmeyen herhangi bir fiziksel engeli olan.
Kuir: Heteronormativiteyi reddeden ve heteroseksüel olmayan. (Kaynak: KaosGL)
Çokaşklılık: Birden fazla insanla aynı anda cinsel ve/veya aşk ilişkisine girmeyi mümkün kılan bir ilişki yaklaşımı. Bunun için gereken, ilişkiye dahil olan herkesin ilişkinin tekeşli olmayan niteliğinden haberdar olması ve bunu kabul etmesidir. (Kaynak: Çokaşklılık, Thomas Schroedter ve Christina Vetter)
Trans: Cinsiyeti ve/veya cinsiyet kimliği, doğumda atanan ve varsayılan cinsiyetle uyumlu olmayan kişilerin tümü. Şemsiye bir terim olarak da kullanılır. (Kaynak: KaosGL)
Cis: Natrans. Cinsiyet kimliği doğumda atanan cinsiyetle örtüşen. (Kaynak: KaosGL)
Kaynakça
Work That Reconnects 2024 Mart ayı e-bülteni
Artık sadece ataerki ile mücadele etmiyoruz: Kiyararki 101
Kathryn Pauly Morgan’ın ayrıcalıkların kesişimselliğini anlattığı görsel
Sylvia Duckworth ile Olena Hankivsky’nin Kanada için hazırladığı ayrıcalık ve güç çarkı
Tassa Watkins’in ABD’ye uyarladığı ayrıcalık ve güç çarkı