Bu baskı ortamına, hedef gösterilmelerine, tehdit edilmelerine rağmen kadınları sokağa çıkmaya ikna eden sebepler nelerdi? Kadınların bu cesaret ve dirayetlerinde feminizmin bireysel ve kolektif olarak nasıl bir etkisi vardı?
Bu yazıyı kendini feminist olarak tanımlayan ve/veya toplumsal cinsiyet eşitsizliğine karşı mücadele veren araştırmacılar olarak yürüttüğümüz araştırmanın sonuçlarını paylaşmak amacıyla kaleme aldık. Kamusal alanın ciddi baskılarla tüm muhalif hareketlere yasaklandığı son yıllarda, kadınların sokakları terk etmemesi, kolektif eylemlerini sürdürmesi, feminist hareketin giderek daha da görünür olması, politikalar üzerinde baskı kurma ve hatta politikaları belirleme potansiyeline sahip olması bizi bu araştırmayı gerçekleştirmemiz için motive etti. Bu baskı ortamına, hedef gösterilmelerine, tehdit edilmelerine rağmen kadınları sokağa çıkmaya ikna eden sebepler nelerdi? Kadınların bu cesaret ve dirayetlerinde feminizmin bireysel ve kolektif olarak nasıl bir etkisi vardı? Bu sorular üzerine temellenen araştırmamızı 2019 yılındaki Feminist Gece Yürüyüşü öncesinde yürütmeye başladık ve 166 kadına hemen bu gece yürüyüşü öncesinde sosyal medya aracılığıyla ulaştık. Açık uçlu sorularla feminizmin 1) bireysel olarak, 2) grup olarak feministlere ve 3) genel olarak topluma ne gibi faydalarının olduğunu sorduk. Bu soruları sorarken niyetimiz feminizmin kadınlar lehine kadınlara neler sağladığını sorgulamaktı. Böylece feminizmin iktidar tarafından hedef gösterilmesine, feministlere yönelik önyargılara rağmen kadınları sözünü söylemekten, bir araya gelmekten alıkoy(a)mayan sebepleri kadınlardan öğrenebilmeyi amaçladık. Açık uçlu sorulara verilen cevapları içerik analizi ile analiz ettik ve feminizmin kadınlara bireysel ve kolektif olarak neler getirdiğiyle ilgili ulaştığımız sonuçları bir araya getirdik.
Feminizmin Bireysel Etkileri
“Bireysel olarak düşündüğünüzde feminizmin sizin için herhangi bir faydası oldu mu? Evetse feminizm sizde fiziksel, duygusal ve zihinsel olarak ne gibi değişimler yarattı?” sorusuyla ulaştığımız sonuçlarımız bireysel olarak feminizmin kadınların kendilerine, hayatlarına, durdukları nokta her ne ise ona dair farkındalık kazandırdığını, onları bilinçlendirdiğini ve ideolojik pozisyonlarını değiştirdiğini gösterdi. Feminizmin kadınları tek tek güçlendirdiğini, onlara tek başlarına olsalar bile eşitsizlikleri eleştirme, eşitsizliklerle mücadele etme, eşitsizliklere ses çıkarma gücü ve cesareti verdiğini ortaya koydu. Feminizmin kadınlara bedenlerini, karakterlerini, cinselliklerini aslında bir bütün olarak kendilerini sevmeyi öğrettiğini ve bu sayede kadınların feminizmle özgüven kazandığını ve öz saygılarının arttığını gösterdi. Kadınlar, feminizmle kadınların örgütlendiğini, yalnız olmadıklarını ve aksine dayanışma içinde hissettiklerini belirttiler.
“Bir gün erkek sistemde kadın kimliğimle tek başıma baş edemeyecek bir şey yaşadığımda kendisine feminist diyen kadınların bana yardım edeceği fikri beni güçlü hissettiriyor. Faydası budur. Bu histir.” (Katılımcı 166)
Araştırmamız feminizm sayesinde kadınların hem duygusal olarak iyilik hallerinin arttığını hem suçluluk ve utanç hissetmediklerini; onun yerine daha empatik, daha duyarlı olmak gibi pozitif duygulara daha çok sahip olduklarını gösterdi. Kadınların feminizmle özgürleştiğini, kendilerini geliştirdiklerini ve feminizmin hem partnerleriyle hem de diğer insanlarla ilişkilerini olumlu anlamda değiştirmelerine imkan verdiğini ortaya koydu. Daha da önemlisi kendileri için daha sağlıklı ilişkilere sahip olabildiklerini, olmadıklarında ise reddedebilme gücü sağladığını gösterdi.
“İlişkilerimde toplumsal cinsiyet yükleriyle gelen beklentileri reddedebilmemi sağladı.” (Katılımcı 130)
Aşağıdaki tabloda bireysel etkilerin sıklıklarını görebilirsiniz.
Bireysel Etkilerin Sıklıkları
Sıklık | Yüzde | |
Farkındalık, Bilinçlenme ve İdeolojik Konumun Dönüşümü | 125 | 27,6 |
Cesaret ve Mücadele Gücü | 101 | 22,3 |
Kendini Sevme ve Özgüven Kazanma | 68 | 15,0 |
Örgütlülük ve Dayanışma | 51 | 11,2 |
Duygusal Olarak İyileşme | 24 | 5,3 |
Özgürleşme | 23 | 5,0 |
İlişkilerin Olumlu Yönde Değişimi | 20 | 4,4 |
Karakterin Gelişmesi | 19 | 4,2 |
Fayda ve Değişiklik Yok | 9 | 1,9 |
Diğer | 12 | 2,6 |
Toplam | 452 | 100 |
Feminizmin Kadınlara ve Feministlere Etkileri
İkinci olarak, feminizmin feministler için kolektif sonuçlarını öğrenmek adına “Feminizmin genel olarak feministler için faydaları var mı?” sorusunu sorduk. Ancak cevaplarda kolektif özne olarak sadece feministler değil, kadınlar da vardı. Hatta kolektif özne olarak kadınlar, feministlere kıyasla cevaplarda daha fazla yer aldılar. Bizler de analizimizi kadınlar ve feministler olmak üzere bu iki kolektif özneye göre gerçekleştirdik.
Kadınlar, feminizmin kadınların dayanışma içinde olmalarını sağladığını, bu sayede diğer kadınlar tarafından haklarının sahiplenileceğini bildiklerini belirttiler. Aynı zamanda cinsiyetçiliğe, cinsel tacize, tecavüze, şiddete, cinayetlere karşı birlikte olduklarını bildiklerini belirttiler. Yalnız olmadıklarını, hatta bir kadın katılımcının (Katılımcı 87) “En azından ölürsem bile birileri hakkımı savunacak, bu konuda ailemi yalnız bırakmayacak bunu biliyorum” ifadesinde görüldüğü üzere ailelerinin dahi yalnız bırakılmayacağını düşündüklerini söylediler. Feminizmin kadınların haklarını almalarını sağladığını, kadınlara görünürlük kazandırdığını, kadınlara kendi bireysel deneyimlerinin sadece onlara özgü olmadığını diğer kadınlarla ortak deneyimler yaşadıklarını hatırlattığını da dile getirdiler.
“Feminist olmadığını söyleyen kadınlar için de, özellikle eşitsizliğin kol gezdiği bu dönemlerde, faydalarının yadsınamayacağını söylemek isterim. Bu faydalar özellikle şiddet, eşitsizlik, ötekileştirilme gibi erkek devlet ve erkek toplum politikalarının değerini azaltması açısından önemli gözükmektedir.” (Katılımcı 14)
Feminizmin kadınlarda “köksüz ve bağsız kalmayı önlüyor (Katılımcı 131)” ifadesinde görüldüğü gibi kadın kimliğine aidiyetin gelişmesine yardımcı olduğundan bahsedildi. Feminizmin kadınları hayatta tuttuğunu ve hatta aşağıdaki ifade de görüldüğü üzere “can simidine” benzetildiğini gördük.
“Heteroseksüel ilişkideki bir kadın, flört şiddetinden haberdar ise o ilişkiden uzaklaşma yoluna gidebiliyor. Sevgi, ilişki, saygı, bireylik, kişisel alan tanımları farklılaşmaya başlıyor çünkü feminist bilinç ile. Bu politikayı bir can simidine benzetiyorum bu sebeple.” (Katılımcı 22)
Araştırmamız, feminizmin feministlere mücadele gücü verdiğini, feministleri sürekli geliştirdiğini ve dinamik kıldığını, feministler arasında kız kardeşlik bağı kurduğunu, feministlerin iyilik halini arttırdığını, feminist kimliğine aidiyeti artırdığını, feministleri özgürleştirdiğini ve hatta feministleri diğer kadınlara kıyasla daha fazla hayatta tuttuğunu gösterdi. Bunlarla birlikte feminizmin feministler için iş imkanları ve kariyer hedefleri sağladığı da dile getirildi.
“Feminizm kadına yapılan her türlü şiddet ile başa çıktığı için elbette hayatın tüm alanlarında, ev içi görünmeyen emekten iş yaşamında eşit ücret edinimine kadar bize mücadele haritası çizer. O sebeple de hiç kuşkusuz feminizm feministler için pek çok başlıkta faydalıdır” (Katılımcı 91)
“Feminizm dinamik, esnek ve kapsayıcı bir akım. Feministleri de bu yönde daha esnek yaptığını düşünüyorum” (Katılımcı 118)
Aşağıdaki tablolarda feminizmin kadınlara ve feministlere etkilerinin sıklıklarını görebilirsiniz.
Kadınlara Etkilerinin Sıklıkları
Sıklık | Yüzde | |
Dayanışma ve Birlikte Hak Mücadelesi | 55 | 52,8 |
Kazanılan Haklar | 24 | 23,0 |
Ortak Deneyimlerin Farkındalığı | 8 | 7,6 |
Görünürlük | 6 | 5,7 |
Fayda Var / Yok | 4 | 3,8 |
Hayatta Tutma | 4 | 3,8 |
Kadın Kimliğine Aidiyet | 3 | 2,8 |
Toplam | 104 | 100 |
Feministlere Etkilerinin Sıklıkları
Sıklık | Yüzde | |
Mücadele Gücü | 11 | 25,0 |
Dinamizm | 7 | 15,9 |
Fayda Var / Yok | 6 | 13,6 |
Kız kardeşlik Hissi | 4 | 9,0 |
Duygusal Olarak İyileşme | 4 | 9,0 |
İş İmkanları ve Kariyer | 3 | 6,8 |
Feminist Kimliğine Aidiyet | 2 | 4,5 |
Özgürleşme | 2 | 4,5 |
Feministleri Diğer Kadınlara Kıyasla Hayatta Tutma | 2 | 4,5 |
Diğer | 3 | 6,8 |
Toplam | 44 | 100 |
Feminizmin Toplumsal Etkileri
“Feminizmin diğer toplumsal/politik hareketler ve Türkiye toplumu için herhangi bir faydası oldu mu?” sorusuyla feminizmin toplumsal sonuçlarını sorguladık. Kadınlar feminizmin toplumu iki biçimde etkilediğini belirttiler. İlki kadınların bireysel ve kolektif olarak her kazanımının toplumun da kazanımı olduğunda dair, ikincisi ise feminizmin diğer toplumsal ve politik hareketlere etkisi aracılığıyla toplumun geneline etki etmesine dair fikirler belirtildi.
“Toplum bi günde değişmez, toplumsal cinsiyet eşitliği için bugün kanun çıkarsak her şey her yerde sürekli eşit olcak diye, o eşitlik sağlanmaz. Ama feministler yıllardır çok farklı konularda o eşitlik talebini dile getiriyorlar ve kadınlar bunu günlük hayatlarında uyguluyor. Böyle böyle norm değişiyor ve değişecek. En basitinden bundan 20 sene önce kocasıdır döver de sever de geçerli bir söylemdi. Bugün ayıp karşılanan bir şey oldu. Kızların okumaması çalışmaması normaldi. Bugün en muhafazakar ailelerin bile çoğu kızlarını iş sahibi yapma peşinde. Önceden boşanmak kadın için sosyal ölümdü, şimdi gene zorluk yaşanıyor ama kadınlar gayet de hayatlarına devam edebiliyor. Evlilik içi tecavüzün tanınması feminizmin başarısıdır. Kadınların kocası olmayan kişilerden şiddet gördüklerinde dava edebilmeleri, İstanbul sözleşmesi, 6284 hepsi feministlerin başarısıdır. Ellerimize sağlık.” (Katılımcı 36)
“Feministler başörtüsü sürecinde de, muhafazakarlaşma sürecinde de, emeğin parçalanmasında da, devletin otoriterleşmesinde de, azınlıkların kürt ermeni mülteci… Hepsinin çektiklerinde de kadın perspektifinden o erkek siyaset dünyasının rekabetçi, ya hep yanılmacı ya hep yenmeci ortamından başka, akla dayalı, etik bir mücadele zeminini hep diri tuttular” (Katılımcı 30)
Aşağıdaki tabloda feminizmin toplumsal etkilerinin sıklıklarını görebilirsiniz.
Toplumsal Etkilerinin Sıklıkları
Sıklık | Yüzde | |
Feminizmin Kadınlara Etkisi Toplumun Yararınadır | 102 | 60,7 |
Feminizmin Toplumsal / Politik Hareketlere Etkisi Toplumun Yararınadır | 23 | 13,6 |
Fayda Var / Yok | 21 | 12,5 |
Feminizm Herkes İçindir | 20 | 11,9 |
Diğer | 2 | 1,1 |
Toplam | 168 | 100 |
Bununla birlikte feminizmin diğer toplumsal ve politik hareketlere etkisini kadınlar yine iki biçimde değerlendirdiler. İlki feminizmin diğer toplumsal ve politik hareketleri dönüştürme ve cinsiyetçilikle yüzleştirme gücüyle ilgiliydi. Feminizmin azınlık gruplarda (özellikle Kürt Hareketinde), sol ve sağ ideolojide, her türlü hak mücadelesi içinde kadınları güçlendirdiği ve kadınlar lehine dönüşümler gerçekleştirdiği belirtildi. İkinci değerlendirme ise diğer tüm politik hareketlerden farklı olarak LGBTİ+ mücadelesi ile veganlık için en başından beri feminizmin yol açıcı olduğu ve birlikte kol kola, yanyana yol aldıkları, ilerledikleriyle ilgiliydi. Yani, feminizm ilkinde diğer hareketlere karşı o hareketler içinde bir mücadele yürütürken LGBTİ+ mücadelesi ve veganlarla cinsiyet eşitsizliğine karşı birlikte de hareket etti.
“Feminizm sadece kendine militan arayan bir ideoloji değil ki. Diğer bütün hareketleri düşüncesel olarak evrilmeye davet ediyor” (Katılımcı 27)
Aşağıdaki tabloda feminizmin toplumsal/politik hareketlere etkilerinin sıklıklarını görebilirsiniz.
Toplumsal/Politik Hareketlere Etkilerinin Sıklıkları
Sıklık | Yüzde | |
Diğer Hareketleri Dönüştürme ve Cinsiyetçilikle Yüzleştirme | 122 | 76,7 |
LGBTİ+ ve Vegan Hareketin Yolunu Açma | 24 | 15,0 |
Diğer | 13 | 8,1 |
Toplam | 159 | 100 |
Güçlendiren Araçları
“Cinsiyetçilikle mücadelede feminist hareket sizce ne gibi araçlar sağladı?” sorumuzla ise feminizmin yukarıda aktardığımız etkilerini nasıl gerçekleştirdiğini görebilme şansı yakaladık. Araştırmamıza katılan kadınlara göre feminist örgütlenmeler, feminist etkinlikler gibi bir araya gelişler ve feminist düşüncenin kendisi (kavramları, yaklaşımları) ile feminist yayınlar cinsiyetçilik ile mücadele için en etkin olanlardı. Feminist hukukçularla var olan feminist hukuk kadınların hak kazanımları ve eşitliğe erişme için oldukça önemli görüldü. Diğer feministlerin varlığı, feministlerin kendileri de cinsiyetçilikle mücadele için bulundukları her ortamda tek başlarına önemlilerdi. Eril dili açık etme ve dili dönüştürme ile öz savunma ve ifşa pratikleri de feminizmin bireysel ve kolektif etkilerinin var olmasında, yaygınlaşmasında önemli feminist yöntemler olarak belirtildi. Bu soruda üzerinde durulan önemli bir diğer nokta ise sosyal medya oldu. Sosyal medyanın feministler ve kadınlar tarafından etkin kullanımı eşitsizliğin ve kadınların hak taleplerinin, feminist mücadelenin görünürlüğü, güçlenmesi ve pek çok kadın için ulaşılabilir olmasının yolunu açtı.
Güçlendiren Araçlar
Sıklık | Yüzde | |
Feminist Örgütler | 57 | 32,9 |
Feminist Kavram ve Yaklaşımlar | 36 | 20,8 |
Feminist Yayınlar | 14 | 8,0 |
Feminist Etkinlikler | 13 | 7,5 |
Feminist Avukatlar | 12 | 6,9 |
Diğer Feministler | 11 | 6,3 |
Sosyal Medya | 11 | 6,3 |
İfşa Mekanizması | 7 | 4,0 |
Dil Kullanımına Müdahale | 4 | 2,3 |
Araç yok | 3 | 1,7 |
Öz Savunma | 2 | 1,1 |
Toplam | 173 | 100 |
Son söz yerine
Feminizmin bireysel, kolektif ve topluma etkileri ile birlikte etki etmesine vesile olan yöntemleri araştırmamız çerçevesinde özetledik. Feminizmin etkisi feminist mücadeleyi, kadınların hak mücadelesini yürüten kadınların varlığından bağımsız değil elbette. Feminist düşünce ve bu düşünceden hareketle soran, sorgulayan, sorgulatan, eyleyen, yeniden düşünen, düşündükçe eyledikçe feminizmi genişleten kadınların ısrarlı mücadelesi, hem bu kadınların kendisinden hem de feminizminden feyz ve güç alıyor görünüyor. Cinsiyet eşitsizliğinin karşısında feminist düşüncenin kadınlara getirdikleri, tüm baskılara rağmen ve hatta feministlere yönelik önyargılara rağmen, eşitsizliğin sürekliliği karşısında devamlı uyanık ve farkında olmanın getirdiği öfke, hassaslık, yorgunluk gibi duygusal sonuçlara rağmen kadınları hak mücadelesinin gerisine düşürmeyecek gibi görünüyor.