Hypatia, antik çağda (M.S. 370-415) yaşamış ve linç edilerek öldürülmüş ilk kadın matematikçi, gökbilimci, filozof ve kütüphaneci. Tarihte yok sayılmış, aşağılanmış, “cadı, şeytan” olarak yaftalanmış ve sonuçta öldürülüp unutulmuş kadınlardan sadece birisi. Onun yaşam öyküsü, kibirli erkek zihniyetin “Neden hiç kadın filozof, matematikçi, vs. yok?” sorusuna cevap niteliğinde.
Hypatia o tarihte Roma İmparatorluğu’na bağlı olan Mısır’da, İskenderiye şehrinde doğdu. Babası Theon, İskenderiye Okulu-Kütüphanesi’nde matematikçi ve yöneticiydi, onu bilim, araştırma ve sorgulamaya teşvik ederek büyüttü. Doğayı mantık, matematik ve deneylerle açıklamaya çalıştı.
Hypatia eğitimini Atina’da tamamladıktan sonra geri döndü ve İskenderiye Kütüphanesi’nde felsefe, matematik ve astronomi üzerine dersler verdi. Yeni Platoncu felsefe geleneğine bağlıydı. İskenderiye Kütüphanesi; felsefe okulu, müzesi ve “eklektik” olarak adlandırılan geniş bakış açısına sahip öğretisi ile ünlüydü. Bu okulun düşünce yapısı Hristiyanlığın dogmatik ve bağnaz görüşleriyle çelişmekteydi. Hypatia’ya göre de “Bütün resmi dinler aldatıcıdır”, “Düşünme hakkınızı saklı tutun; yanlış düşünmek bile hiç düşünmemekten iyidir.”
Babası Theon ile birlikte Ptolomy, Öklid ve diğer Yunan matematikçilerin eserlerini gözden geçirip düzenlediler. Öğrencilerinin Öklid’in eserlerini kavrayabilmesi için hazırladıkları ders kitapları olmasa bu eserler günümüze ulaşamayacaktı. Bu düzenleme sonraki dokuz yüzyıl boyunca yazılacak olan geometri makalelerine dayanak/ kaynak oluşturdu. Hypatia’dan sonra 17’nci yüzyılın ikinci yarısına kadar bu konulara, Descartes, Newton, Leibniz’e kadar, bilim dünyasında değinilmedi.
Yıldız aralıklarını, yıldızların yüksekliğini ve dolayısıyla açılarını ölçmeye yarayan usturlap ve sıvıların göreceli yoğunluğunu belirlemeye yarayan hidrometre gibi tarihi bilimsel aletler icat etti. Kopernik’in güneş merkezli evren modelini ortaya koyarken Hypatia’nın varsayımlarından ilham aldığı biliniyor.
Hypatia’nın kendisine aşık olan erkeklerin evlilik tekliflerini kibarca “Ben gerçekle evliyim”, “Kendini müziğe vermelisin” diyerek geri çevirdiği söylenir. Ve “Bizi birleştirenler, ayıran şeylerden daha fazla, hepimiz kardeşiz…”
Hypatia cinayetinin ayrıntılarını kesin olarak bilemesek de politik olduğunu rahatlıkla söyleyebiliriz. İskenderiye’de Hristiyanlar ile Hristiyan olmayanlar arasındaki gerginlik ve çatışmaların öne çıkan isimlerinden biriydi Hypatia. Şehrin pagan valisi Orestes’in himayesindeydi. Valiyle beraber birçok soylu ve zengin kişi, o dönemde Hypatia’nın felsefe ve matematik derslerini takip ediyordu. İskenderiye piskoposu Cyril tarafından şeytan, cadı olduğu ilan edildi ve İncil’den ayetler gösterilerek halk kışkırtıldı. Savunmasız bir halde okulun kapısında yakalandı, taşlanıp işkence ve linç edilerek 45 yaşında öldürüldü. Cinayetin ertesinde Cyril, kilise tarafından aziz ilan edildi. Hypatia’nın bütün eserleri yok edildi.
Tarihçi Socrates Scholasticus bu cinayeti şöyle tasvir eder: ”Hypatia’yı iki tekerlekli bir at arabasından zor kullanarak indirdiler, Caesarium adını verdikleri kiliseye götürdüler ve şiddet kullanarak soydular. Sonra yüzünü tahrip ettiler ve son nefesini verene kadar ellerindeki keskin deniz kabuklarıyla vücudunu parçaladılar. Sonra bedenini dört parçaya ayırdılar ve bu dört parçayı Cinaron diye adlandırdıkları yere götürdükten sonra yakıp kül ettiler.” Damascius, Scholasticus’un söylediklerine şunu ekler: “Hypatia’nın gözlerini çıkararak kör ettiler.”
Hypatia, Rönesans ressamlarından Raphael’in Atina Okulu adlı ünlü tablosunda kendine yer bulabilmiş tek kadın figür. Raphael’in bu eseri Vatikan müzelerinden Stanza della Segnatura’nın dört duvarından birinde yer alıyor.
Feminist sanatçı Judy Chicago, 1979’da San Francisco modern sanat müzesinde açtığı sergide Hypatia’ya ünlü ve yetenekli kadınlarla birlikte göz kamaştıran bir akşam yemeğinde yer verdi. Hypatia’nın yaşamı, Alejandro Amenabar’ın yönettiği 2009 yılı yapımı Agora filmine de konu oldu.
https://bounmathsociety.com/2016/01/24/kadin-matematikci-portreleri-hypatia/
https://www.brooklynmuseum.org/eascfa/dinner_party/place_settings/hypatia
