Luisa Capetillo kadın hakları, özgür aşk ve insan özgürlüğü için mücadele etmiş, Porto Riko’nun en ünlü işçi liderlerinden biriydi.
Luisa Capetillo 28 Ekim 1879’da Porto Riko Arecibo’da doğdu. Annesi Margarita Peron Fransız, babası Luis Capetillo İspanyoldu. Capetillo’nun ailesi aynı felsefi ve politik ideolojiyi paylaştı. Beraber yaşadılar ve tek çocukları olan Luisa’yı büyüttüler ama asla evlenmediler. Resmi bir eğitim görmüş olmakla birlikte, anne babasından özellikle felsefe ve politika konusunda eğitim aldı. Fransızca bilgisi, Fransız yazarların eserlerini okumasını sağladı.
Porto Riko’nun sanayileşmesinin yeni başladığı bir zamanda yaşadı; ücretler erkekler için düşük, kadınlar için daha düşüktü. İyi ücret almanın bir işçinin hakkı olduğuna inanıyordu. İyi ücret, daha mutlu ailelere, daha az aile içi şiddete ve çocuklar için daha fazla eğitim fırsatlarına imkan sağlayacaktı. Özellikle kadın işçilerin kötü durumuyla ilgileniyordu. Özel alanın sorunlarını (aile, bekar annelik ve genel olarak kadın hakları gibi) kamusal alanın sorunları (politika, ücretler ve eğitim gibi) ile ilişkilendirmeyi ve bunlarla ilgilenmeyi başardı. Tüm erkekler ve kadınlar için serbest ve liberal bir eğitimi savunuyordu. Belki de en tartışmalı fikirlerinden biri özgür aşk idi. Denemelerinde, kadınların yasal olarak müdahale veya evlilik olmadan serbestçe sevecekleri kişileri seçmeleri gerektiğini söylüyordu. 19 yaşında, Arecibo’da tanınmış bir aileden genç bir adam olan Manuel Ledesma ile tanıştı ve aşık oldu. Sevgili oldular ve 1898’de ilk çocukları Manuela doğdu. İki yıl sonra oğulları Gregorio doğdu. 1911’de üçüncü çocuğu Luis Capetillo’yu doğurdu. Luisa ve Manuel hiç evlenmedi ve üç yıl sonra aşk ilişkileri sona erdi.
Artık bekar bir anne olan Capetillo, çocuklarını annesinin bakımına bıraktı ve tekstil endüstrisinde çalıştı.
Capetillo’nun işçi hareketine katılması, 1905’te FLT liderliğindeki çiftlik işçilerinin grevi sırasında başladı. Arecibo’daki radikal sendika gazeteleriyle yaptığı işbirliğinden dolayı propaganda yazıları yazdı ve işçileri örgütledi. Grevde önemli bir rol oynadı, hızla sendikada lider oldu. İşçileri eğitmek ve örgütlemek için Porto Riko’da seyahat ederken sendika gazetesini satmaya başladı. Onun mesajı basitti: “İşçiler, haysiyet ve eşitlik haklarını savunmak için bir bayrak altında birleşmelidirler.” O kadar etkili bir organizatördü ki, memleketi Arecibo, ülkedeki en fazla sendikalaşan bölge haline geldi. 1910’da, federasyon gazetesi için muhabir oldu. Aynı yıl, kadın sorunlarını ele alan bir gazete olan La mujer’i kurdu. Kadınların oy kullanma hakkına sahip olmadıkları ve kendilerini örgütleme platformlarından yoksun oldukları bir dönemde, Luisa Capetillo, bir feminist olarak emeği örgütleyerek, yazarak çalışanlara ilham verdi ve harekete geçirdi. Capetillo genç bir kadın olarak, fabrikadaki işçiler için sosyalist ve anarşist siyasi yazılar yazmanın yanısıra romanlar da okudu.
Ensayos Libertarios 1907’de yayınlandı. Capetillo’nun ilk olarak 1904 ve 1907 yılları arasında yayınladığı makalelerin bir derlemesiydi. 1910’da La Humanidad En El Futuro’da, ütopik bir toplumu ayrıntılı olarak ve geniş bir perspektifle ele aldı. Ayrıca kilisenin ve devletin gücünü, evlilik kurumunu ve özel mülkiyeti tartıştı. 1911 Mi Opinión Sobre Las Libertades başlıklı çalışmasında, toplumda kadınların durumunu analiz etti, kadınların ezilmesi ve köleliği olarak gördüklerine odaklandı ve eğitimin özgürlüğün anahtarı olduğunu vurguladı.
1916’da Şeker Kamışı Grevi de dahil olmak üzere çeşitli grevleri örgütlediği ve katıldığı Porto Riko’ya döndü. Bu greve 32 belediyede 40.000’den fazla işçi katıldı, bu da ortalama yüzde 13’lük bir maaş artışı ile sonuçlandı. Halka açık alanda pantolon giydiği ve işçileri kışkırttığı için tutuklandı, polisin şiddetine maruz kaldı. Mahkemeye meydan okudu ve erkek kıyafeti giymesini yasaklayan böyle bir yasa olmadığını savundu. Hakim kabul etti, suçlamalar düştü. Bu haber Küba ve Porto Riko’daki tüm büyük gazetelerde yayınlandı. Hem teoride hem pratikte Capetillo genel oy hakkı ve siyasi haklar talep etmeye devam etti. Kadınların istedikleri gibi giyinme, kendilerini özgürce ifade etme ve oy haklarında ısrar etti. 1919’da New York’ta ilk vejeteryan lokantalardan birini kurdu.
Capetillo’nun siyasi özgürlük, eğitim ve adalet vizyonu günümüzde hala güncel ve radikaldir.
Capetillo 10 Ekim 1922’de tüberküloz nedeniyle öldü. Mücadelesi bize ilham vermeye devam ediyor.
