Medeni Kanun Tasarısı, 30 Aralık 1999’da meclise geldikten sonra Adalet Komisyonundaki görüşmeler Nisan 2000- Haziran 2001 arası yapıldı. 14 ay boyunca 32 toplantı yapıldı. 4721 sayılı Türk Medeni Kanunu 22 Kasım 2001 tarihinde TBMM’de kabul edildi, 9 Aralık 2001 tarihinde Resmi Gazete’de yayınlandı ve 1 Ocak 2002’de yürürlüğe girdi.
Medeni Kanun’un yenilenmesi için kadın hareketinin mücadele tarihi çok eskiye dayanıyor. 1993’te kadın hareketi bir Medeni Yasa taslağı hazırlayarak, 119.000 imza ile TBMM’ye iletmişti. Yeni Medeni Kanun için kadınların somut talepleri biliniyordu. TBMM gündemine gelen taslakta da kadın hareketinin taleplerinin önemli bir bölümü yer aldı. Tasarıya göre koca aile reisi olmayacaktı, eşler aile konutunu birlikte seçecekler, evlilik yaşını hem kadınlar hem de erkekler için 18’e yükselecekti. Evlilik dışında doğan çocuklara evlilik içinde doğanlarla aynı miras haklarını sağlanacak ve bekâr ebeveynlerin evlat edinmesine izin verilecekti. Evlilikte geçerli mal rejimi “edinilmiş mallarda ortaklık” olacaktı.
Tasarı TBMM gündemine geldiği andan itibaren kadın örgütleri işin peşini hiç bırakmadı. Bütün kadın gruplarının gözü-kulağı TBMM gündemindeki Medeni Kanun görüşmelerindeydi. Ancak laiklik, cumhuriyet değerleri, çağdaşlık söylemleriyle kadın erkek eşitliği için mücadele eden kadın grupları ve de hukukçu kadınlar daha yoğun çalışıyorlardı. Bir takım tıkanmalar oldu ama çoğunlukla aşıldı. Ancak 14 Mart 2001’de komisyonda evlilikte mal rejimini düzenleyen madde görüşülürken FP Van Milletvekili Fethullah Erbaş, MHP Trabzon Milletvekili Orhan Bıçakçıoğlu ve MHP Afyon Milletvekili Müjdat Kayayerli’nin verdiği ve “paylaşmalı mal ayrılığı rejimi” getirilmesini öngören önerge, 7’ye karşı 9 oyla kabul edilince, “edinilmiş mallarda ortaklık rejimi”nin sıkı savunucusu olan Adalet Bakanı Hikmet Sami Türk toplantıyı terk etti. Bu bir alarm durumuydu. Türkiye’nin her yerinden kadın örgütleri hareketlendi. Edinilmiş mallarda ortaklık rejimi düzenlemesi yapılmadan çıkacak yeni medeni kanun kadınlar için kabul edilemezdi. Kadınların evlilikleri boyunca ev içinde harcadıkları karşılıksız emeğin boşanması durumunda bir biçimde tazmin edilmesi, yani görünür olması, emek olduğunun adının konması anlamına gelen mal rejimi değişikliği Medeni Kanun’da olmazsa olmaz bir değişiklik önerisiydi.
14 Mart 2001 Yeni Medeni Kanun için kadınların mücadelesinde bir sıçrama noktası oldu. Türkiye’nin değişik bölgelerinden onlarca kadın örgütü bir platform oluşturarak Medeni Kanun kampanyasına yeni bir güç verdiler. Medeni Yasa Platformu / Medeni Yasa için Kadın Platformu adıyla yola çıkan platform, kısa zamanda 60 örgütün imzasıyla ardı ardına eylemler, basın açıklamaları yapmaya başladı. TBMM daha kalabalık bir grup tarafından izlemeye alındı. Lobi çalışmaları arttı. Kadınlar, TBMM üyelerine faks çekerek, telgraf yollayarak ve Meclis’e giderek itirazlarını bildirdiler. Antalya’da Bakırtepe Dağ Eylemi, İzmir’de mor balonlu yürüyüş, Antalya’dan tüm Türkiye’ye yayılan mor kurdele eylemleri yapıldı.
Adalet Bakanı’nın katılımıyla MHP ve ANAP temsilcileriyle yapılan ön görüşmeler/uzlaşmalar sonrasında 7 Haziran 2001’de Adalet Komisyonu “mal rejimi” gündemiyle toplandı. ANAP’ın önerisiyle “Katılma alacağı ve değer artış payı ayın veya para olarak ödenebilir. Ayni ödemede malların sürüm değeri esas alınır; bir mesleğin icrasına ayrılmış birimler ile işletmelerin ekonomik bütünlüğü gözetilir” ve MHP’nin önerisiyle “Zina veya hayata kast nedeniyle boşanma hâlinde hâkim, kusurlu eşin artık değerdeki pay oranının hakkaniyete uygun olarak azaltılmasına veya kaldırılmasına karar verebilir” cümleleri TCK tasarısına eklendi. Komisyonda başka bir mal rejimi seçilmediği takdirde edinilmiş mallarda ortaklık rejiminin evliliklerde geçerli rejim olduğu kabul edildi.
Bundan sonraki tartışma konusu edinilmiş mallarda ortaklık rejiminin yürürlük tarihiydi. Kadın örgütleri bu rejimin yeni Medeni Kanun’un yürürlük tarihine bağlı kalmaksızın eski yasaya göre evlenmiş olanlara evlilik tarihlerinden itibaren uygulanması gerektiğini savundu. Adalet Komisyonu tasarıda yürürlük tarihini eski yasayla evlenenleri kapsayacak şekilde formüle etti.
Medeni Yasa-Kadın- Platformu tasarı Meclis’e gelene kadar eylemlerine ve lobi çalışmalarına devam etti. Adalet Komisyonundan çıkan tasarı TBMM’de 22 Kasım 2001’de kabul edildi. Henüz yürürlük tarihini içeren yasa TBMM gündemine gelmemişti. 124 kadın kuruluşunun oluşturduğu Medeni Yasa Platformu, hemen bir açıklama yayınlayarak yeni Medeni Kanun’da, mal rejimini düzenleyen maddenin, “evliliklerin başlangıç tarihinden itibaren uygulanacak” biçimde değiştirilmesini istedi. Ancak 3 Aralık’ta Türk Medenî Kanununun Yürürlüğü ve Uygulama Şekli Hakkında Kanun TBMM’de görüşülürken verilen bir önergenin kabul edilmesiyle yürürlük maddesindeki “mevcut evlilikleri evlilik tarihinden itibaren kapsar” ibaresi çıkarıldı, “kanunun yürürlük tarihinden itibaren kapsar” şeklinde değiştirildi.
Kadın örgütleri, 1 Ocak 2002’de yürürlüğe giren 4721 sayılı Medeni Kanun’da, 2001 yılından önce evlenen kadınların emeğinin değerinin verilmediğini belirterek kampanyalar yaptı. 22 Haziran 2002’de başlatılan “Kadınlar, erkeklerden ve toplumdan alacaklarını istiyor” ve 24 Mayıs 2003’te başlatılan “Kadına Yönelik Ekonomik Şiddete Hayır” kampanyalarında, boşanma sonrası malların eşit paylaşımı ilkesinin 1 Ocak 2002’den geriye doğru işletilmesi talep edildi.
2006/37 esas no’lu davada Fatih 2. Aile Mahkemesi ve 2006/147 esas no’lu davada Aliağa Asliye Hukuk Mahkemesinin yürürlük tarihinin geçmişe yönelik uygulanmamasının Anayasanın eşitlik ilkesine aykırı olduğu iddiasıyla Anayasa Mahkemesini yaptıkları başvurular da reddedildi.
Kadınların tüm çabalarına, açılan davalara rağmen Yeni Medeni Kanun’da formüle edilen evlilikte edinilmiş malların paylaşımı 1 Ocak 2002 öncesi için geçerli olmadı.
14 Mart 2001’de harekete geçen kadın örgütlerinin oluşturduğu Medeni Yasa Platformu / Medeni Yasa için Kadın Platformu, Türkiye genelinde bu kadar çok sayıda kadın örgütünün destek verdiği ilk platformdu. Platform üyeleri arasında çok farklı görüşte gruplar yer aldı. Üyeler arasında az sayıda karma grup da vardı. Platform dolayısıyla kadın örgütlerinin işbirliği ve birlikte çalışma pratiği sonraki yıllardaki kadın mücadele zeminlerine yol açtı. 8 Mart 2002’ye gelindiğinde platform üye sayısı 127’ye ulaşmıştı.
Medeni Yasa Platformu / Medeni Yasa için Kadın Platformu
Adana Barosu Kadın Hukuk Komisyonu, Adana Kadın Danışma Merkezi, Adana Kadın Kuruluşları Birliği, Adana Kadın Sığınmaevi Koruma Derneği, Akdeniz Kadın İst. Destek Eğitim Grubu Derneği, Amargi Kadın Akademisi Girişimi, Anaçev, ANAKÜLTÜR Derneği, ANAKÜLTÜR Kooperatifi, Ankara Bağımsız Feminist “Kadınlar Vardır” Grubu, Ankara Barosu Kadın Danışma Merkezi, Ankara Soroptimistler Kulübü, Ankara Üniversitesi Kadın Çalışmaları Ana Bilim Dalı, Antalya Barosu, Antalya Çağdaş Eğitim ve Kültür Vakfı, Antalya Kadın Danışma ve Dayanışma Merkezi, Antalya Kent Konseyi Kadın Meclisi-Yerel Gündem 21, Antalyalı Kadınlar Dayanışma Derneği, Anti-Militarist Feministler, Atatürkçü Düşünce Derneği Antalya Şb., Bağımsız Kadın İnisiyatifi-İstanbul, BAOBAB for Women’s Human Rights Lagos, Nigeria, Ayesha Imam, Beykoz Göksu Kadın Evi, Boğaziçi Kadın Araştırmaları Kulübü, Boğaziçi Lions Kulübü, Boğaziçi Soroptimistler Kulübü, Bursa Bağımsız Kadın İnisiyatifi, California Üniversitesi, Berkeley Kampüsü Türk öğrencileri ve mezunları, Cumhuriyet Kadınları Derneği Ant. Şb., Cumhuriyet Kadınları Derneği Genel Merkezi, Cumhuriyet Kadınları Derneği İzmir Şubesi, Çağdaş Kadın ve Gençlik Vakfı, Çanakkale Ev Kadınını Destekleme Proje Grubu, Çanakkale Kadın El Emeğini Değerlendirme Derneği, Çukurova Ünv. Kadın Araştırmaları ve Uygulama Merkezi, Değirmendere Kadın Destek Çevre Kültür ve İşletme Koop., Dicle Kadın Kültür Merkezi, DİSK’lİ Kadınlar, Diyarbakır Barosu Kadın Komisyonu, E.Ü. Kadın Sorunlarını Araştırma ve Uygulama Merkezi, Ege Kadın Araştırmaları Derneği, Ege Kadın Dayanışma Vakfı (EKDAV), Eğitim-Sen Antalya Şb, EŞ-İZ (Eşitlik İzleme Platformu), Ev Kadınları Turistik El Sanatları Derneği, Feminist Kadın Çevresi, Gençlik İnsiyatifi Kadın Kolektifi, Georgia Eyaleti Atlanta şehrinden Türk Sanatçılar, Hacettepe Halk Sağlığı Vakfı, Hacettepe Üniversitesi Kadın Sorunları Araştırma ve Uygulama Merkezi (HÜKSAM), Haççe Kadın Çağdaş Eğitim ve Kültür Vakfı, HASAK, İnsan Kaynağını Geliştirme Vakfı (İKGV), IRIS Eşitlik Gözlem Girişim Grubu, İstanbul Barosu Kadın Hakları Uygulama Merkezi, İstanbul Barosu Kadın Komisyonu, İstanbul Feminist İnisiyatif, İstanbul Soroptimist Kulübü, İzmir Bağımsız Kadın İnisiyatifi, İzmir Barosu Çocuk Komisyonu, İzmir Barosu Kadın Komisyonu, İzmir Karşıyaka Kent Meclisi Kadın Komisyonu, İzmir Sekreterler Derneği, Jiyan Kadın Kültür Evi, (KA-DER) Kadın Adayları Destekleme ve Eğitme Derneği Genel Merkezi, KA-DER Ankara, İzmir, Kadıköy, Eskişehir, Bursa, Mersin, Adana, Balıkesir, Manisa, Denizli, Marmaris, Tekirdağ, Samsun, Maraş Şubeleri, Kadın 2000 Yürüyüşü Anadolu Yakası Girişimi, Kadın 2000-Kadının İnsan Hakları Bilgi Belge Merkezi, Kadın Araştırma ve Dayanışma Merkezi, Kadın Dayanışma Vakfı, Kadın Emeğini Değerlendirme Vakfı, Kadın Eserleri Kütüphanesi ve Bilgi Merkezi Vakfı, Kadın Haklarını Koruma Derneği İzmir Şb., Kadın Tavrını Geliştirme İnisiyatifi (KATAGİ), Kadına Yönelik Şiddete Karşı Kadın Kurultayı, Kadının İnsan Hakları Projesi (KİHP), Kadınlar Birliği ve Dayanışma Derneği, Kadınlarla Dayanışma Vakfı (KADAV), KA-MER, Kadın Merkezi-Diyarbakır, KAOS GL, KASAUM, KAZETE, KESK Kadın Sekreterliği, KİDOG-Kadın için Destek Oluşturma Grubu, Köy Öğretmenleri Derneği, Marmara Grubu Vakfı, Mavi Haliç Lions Kulübü, Mavi Kalem, Mersin Bağımsız Kadın Derneği, MOR ÇATI Kadın Sığınağı Vakfı, OÇU Oluşum (Hasta Yakınları), ODTÜ Mezunları Derneği Antalya Şb., ODTÜ’lü Kadınlar, OR-AN Soroptimistler Kulübü, “ÖTE-ki ben” Lezbiyen Feminist Oluşum, Pazartesi Dergisi, Pennsylvania, New Jersey, New York, Washington Eyaleti’nden ve İsviçre’den ev kadını, profesyonel, amatör, akademisyen, organizatör kadınlar, Pir Sultan Abdal Vakfı, Sağlık Sosyal Yardım Vakfı, Martı Kadın Grubu, Sütçüler Toplum Merkezi, ŞAHMARAN Kadın Eli Yardım Projesi, Şirinköy-Fiskos Kadınlar Ç.K.İ. Kooperatifi, TÜBAKKOM-Türkiye Baroları Kadın Komisyonları, Tüm Aktif Emekli Kadınlar Derneği Genel Merkezi, Türk Anneler Derneği Genel Merkezi, Türk Anneler Derneği İzmir Şubesi, Türk Anneler Derneği Karşıyaka, Buca, Güzelbahçe Mordoğan, Aliağa, Karaburun Şubeleri, Türk El Sanatlarını Tanıtma Derneği, Türk Hemşireler Derneği İzmir Şubesi, Türk Hukukçu Kadınlar Derneği, Türk Kadın Dernekleri Federasyonu, TKB Adalar, Avcılar, Bakırköy, Beşiktaş, Beyoğlu, İstanbul, Kadıköy, Kartal, Maltepe, Pendik, Sarıyer, Şişli, Üsküdar şubeleri, Türk Kadınlar Birliği Ant. Şb., Türk Kadınlar Birliği Bergama Şubesi, Türk Kadınlar Birliği Genel Merkezi, Türk Kadınlar Birliği İzmir İl Merkezi, Türk Kadınlar Birliği Karşıyaka, Bornova, Konak Buca Şb., Türk Kadınlar Konseyi Derneği Genel Merkezi, Türk Kadınlar Konseyi Derneği İzmir Şubesi, Türk Kadınları Kültür Derneği Genel Merkezi, Türk Üniversiteli Kadınlar Derneği Genel Merkezi, Türk Üniversiteli Kadınlar Derneği İzmir Şubesi, Türkiye Yardımsevenler Derneği, Uçan Süpürge, Ümraniye Kadın Merkezi, Sürekli Barış için Kadın Platformu
