Yüzyılın en önemli sivil hak savunucularından biri olan Ida Bell Wells (1862-1931), Kurtuluş Bildirisi imzalanmadan hemen önce Mississippi, Holly Springs’de doğdu. 1890’larda ABD’de linç karşıtı harekete liderlik eden siyah feminist bir gazeteci ve aktivistti.

Marangoz James Wells ve aşçı Elizabeth Warrenton’ın ilk çocuğuydu. Çiftin sonunda dört erkek ve dört kızı vardı.

Ida Wells on altı yaşındayken hem anne hem de bebek kardeşi, Holly Springs’te üç yüzden fazla insanı öldüren bir veba olan 1878’in Sarı Ateş Salgını’nda öldü. Ida Wells, kalan beş erkek ve kız kardeşini (başka bir erkek kardeş daha önce menenjitten öldü) öğretmenlik yaparak yetiştirme görevini üstlendi.

Hayatının geri kalanında sivil haklar, eğitimsel eşitsizliklerle mücadele etti, linç ve ayrımcılık konularında açık sözlü ve cesur bir ses olarak yaşadı, kadın haklarını destekledi.

Memphis – Woodstock tren yolculuğunda yaşadığı dramatik olay, bundan böyle hayatının akışını belirleyecekti. Rosa Parks‘ın, Alabama, Montgomery’de bir beyaza yer vermek için otobüsün arka bölümüne geçmeyi reddettiği için tutuklanmasından seksen yıl önce, yirmi iki yaşındaki Wells, parasını ödediği tren koltuğundan kaldırılmak istendi ve bunu reddetti. Birinci sınıf kadınlar bölümü için bilet almıştı ve şefin sigara içilen kısma geçme emrine karşı çıktığı için yetkililer tarafından zorla trenden indirildi. 1887’de Chesapeake ve Ohio Demiryoluna karşı 1875 tarihli Sivil Haklar Yasasına dayanarak bir dava açtı ve 500 dolar tazminat aldı, ancak Tennessee Yüksek Mahkemesi bu zaferi elinden alacaktı.

Siyahlara yönelik şiddet sorununa dikkatini yoğunlaştırmasına yakından şahit olduğu bir şiddet olayı neden oldu. Memphis’teki üç arkadaşı 1892’de linç edildi. Küçük marketlerini onları ellerinden almaya çalışan beyazlara karşı savunmuşlardı. Şerif yardımcısı üç kişiden biri tarafından öldürüldüğünde, hepsi tutuklandı ve kendilerini savunma fırsatı bulamadan, bir çete tarafından hapisten kaçırılıp linç edildiler. Olay siyah toplumunda infial yarattı ve Wells’in savaşma kararlılığını ateşledi. Wells şehir dışındayken, mafya Memphis’teki matbaasını yok etti ve geri döndüğünde onu öldürmekle tehdit etti. Bunun üzerine New York’a taşınmak zorunda kaldı. Otuz yılı aşkın bir süre güneyden uzak kaldı, ancak halka hitap ederek ve farkındalığı artırarak ABD ve İngiltere’yi gezdi. 1895’te The Guardian‘ın polis tarafından öldürülen insanları belgeleme projesi olan The Counted gibi veri gazeteciliği projelerinin öncüsü ve Amerikan linç tarihinin ilk istatistik kaydı olan Kırmızı Kayıt’ı yayınladı. Hannah-Jones şöyle diyor: “Gerçekte olan linçlerin sayısını gerçekten hesaplayan ilk insanlardan biriydi. Biz onun ilk veri muhabirlerimizden biri olduğunu söylemek isteriz. Sorunun ne kadar kapsamlı olduğunu göstermek için bu konuda veri toplamaya başladı.” Ulusal Renkli İnsanların Gelişimi Derneği’nin (NAACP) kurucularından biriydi.

Wells, Amerika tarihinde ilk kez Amerika’daki linçleri saymak, araştırmak ve rapor etmek için çalıştı. On yılda 700’den fazla linç araştırdı. Eşit Adalet İnisiyatifi’nin 2015 yılında Amerika’daki Lynching raporuna göre, 1877-1950 yılları arasında 12 güney eyaletinde yargılama ve infaz olmadan yaklaşık 4075 siyah linç edildi. Bazılarına sanki halka açık bir eğlence gibi büyük kalabalıklar tanıklık etti. Wells, insanların asıldığı, vurulduğu, dövüldüğü, canlı yakıldığı, boğulduğu veya sakatlandığı yerleri ziyaret etti. Kurbanların fotoğraflarını inceledi, yerel gazete haberlerine göz attı, görgü tanıklarından yeminli ifadeler aldı ve bazen de özel dedektifler tuttu. Jim Crow ayrımcılığı döneminde ve kadınların oy kullanmadığı bir çağda şaşırtıcı derecede cesur bir işti. The New York Times dergisi için yazan Hannah-Jones, “Siyahların hapishaneden kaçırıldığı ve kolluk kuvvetleri yardımıyla linç edildiği ve kadınların oy bile kullanamadığı yıllarda siyah bir kadın için yasal korunma düşünmek mümkün değildi,” diye yazmıştı. Buna karşın Wells, cesaretle “Bir kişinin bir adaletsizliğe karşı savaşarak ölmesi, bir tuzakta köpek ya da sıçan gibi ölmesinden iyidir,” diyordu. Linç kurbanlarının genellikle beyaz kadınların tecavüzcüleri olduğunu öne süren ana akım medya anlatılarını yok etti. Ida B Wells’in linçlerin ardındaki gerçeği, yani nedenlerinin ekonomik misilleme olduğunu ortaya çıkardı. Kölelik dönemlerinde kölelerin linç edilmesi aptallık olarak düşünülürdü. Çünkü köleler satın alınmış bir mal gibi görülüyordu. Oysa köleliğin kalkmasından sonraki “sözde özgür siyah” artık ekonomik, siyasi ve kültürel bir tehdit olarak saf dışı bırakılması, linç edilmesi, yok edilmesi gereken ve insan olarak görülmeyen bir unsurdu. İda B. Wells bu durumu şöyle açıklıyordu: “Güneyli beyefendiler savaşa giderken karılarını kızlarını evdeki siyah kâhyalarına teslim etmişlerdi; bu kâhyalar köle oldukları için aile namusuna tehdit olarak görülmüyorlardı. Ancak özgür siyah erkek hayvani duygularını kontrol edemeyen bir canavar olarak kurgulandı ve pek çok linç eylemi ‘beyaz kadını koruma’ adına gerçekleştirildi.”

İda Wells kadınların oy hakkı davası için de mücadele etti. Irk ve cinsiyet ayrımcılığının birbiriyle bağlantılı olduğunu göstermek için çaba harcadı. Bu uğurda, oy hakkı mücadelesinde yer alan ve linç hareketini görmezden gelen beyaz kadınlarla da açıkça yüzleşti.

Şikago’da ayrı okulların kurulmasına engel oldu. 1913 yılında ilk siyah oy hakkı kuruluşu olan Chicago Alpha Suffrage Club’ı kurdu. 1941’de Chicago Konut İdaresi Ida B. Wells Konut Projesi’ni kurdu. Gazetecilikte siyahları tanıtmak için prestijli bir ödül Ida B. Wells Ödülü olarak adlandırıldı. 1990 yılında yayınlanan Ida B. Wells Hatıra Pulu ile ülke tarafından onurlandırıldı. 1989 yılında William Greaves tarafından üretilen “Ida B. Wells: Adalet Tutkusu” adlı ödüllü videonun konusu oldu.

Geride etkileyici bir politik ve sosyal kahramanlık mirası bırakan cesaret timsali İda B. Wells 25 Mart 1931’de Chicago, Illinois’de 68 yaşında böbrek hastalığından öldü.

Kaynaklar:

https://en.wikipedia.org/wiki/Ida_B._Wells

https://www.womenshistory.org/education-resources/biographies/ida-b-wells-barnett

https://www.biography.com/activist/ida-b-wells

https://www.theguardian.com/world/2018/apr/27/ida-b-wells-civil-rights-movement-reporter

https://www.nytimes.com/interactive/2018/obituaries/overlooked-ida-b-wells.html

http://www.mshistorynow.mdah.ms.gov/articles/49/ida-b-wells-a-courageous-voice-for-civil-rights

https://www.beyaztarih.com/ansiklopedi/ida-b–wells

https://www.gazeteduvar.com.tr/konuk-yazar/2020/06/02/kendini-beyaz-sanma-tuzagi-ve-abdde-irkciligin-oteki-tarihi/?fbclid=IwAR1WKPpDDmq0yQwVFZ4dS9MYGenRKySrR10hTOJw9Nn-Vhyvxbo8W2NrZbA

 

Bir cevap yazın

Lütfen yorumunuzu giriniz!
Lütfen isminizi buraya giriniz

Bu site, istenmeyenleri azaltmak için Akismet kullanıyor. Yorum verilerinizin nasıl işlendiği hakkında daha fazla bilgi edinin.