Medeni Kanun’la ilgili kadınların eleştirileri yollar öncesine dayanıyor. Bu konuda ilk büyük kampanya ise 4 Ekim 1992 ile 8 Mart 1993 tarihleri arasında yapıldı. Kadın kuruluşları 17 Şubat 1926’da kabul edilen Türk Medeni Kanunu’nun o tarihte ilerici bir nitelik taşıdığını günümüzde ise eşlerin eşit haklardan yararlanması ilkesi çerçevesinde yeniden ele alınmasının zorunlu olduğunu dile getiriyorlardı. İstanbul, Ankara ve İzmir’de bir kampanya başlattılar. Paneller yapıldı. Kampanya kapsamında İstanbul Üniversitesi Kadın Sorunları Araştırma Merkezi’nin hazırladığı Aile Hukuku ile ilgili bazı hükümlerini kaldıran ve değiştiren Medeni Kanun öntasarı taslağını destek için toplanan 119.000 imza 17 Şubat 1993’te meclise sunuldu. Medeni Kanun taslağının Meclis’te tartışılması ve kabul edilmesi istendi. Taslak 25 kadın kuruluşu tarafından oy birliğiyle destekleniyordu. Bu kampanyadan bir yıl sonra da Kadının İnsan Hakları – Yeni Çözümler Vakfı, Medeni Kanunu’nda tam eşitlik talep eden uluslararası bir mektup ve faks kampanyası yürüttü.
30 Aralık 1999 tarihinde, TBMM Başkanlığı’na yeni bir Medeni Kanun Tasarısı (1) geldiğinde kadın örgütleri hazırlıklıydı. 1994 yılında başlayan Medeni Kanun taslak oluşturma çalışmalarında da görüşmeler yapılmış ve taslakla ilgili öneriler iletilmişti. Dolayısıyla yeni taslak kadın örgütlerinin talepleri bilinerek şekillenmişti. Tasarıya göre; evlenme yaşı kadın-erkek için 17’ye yükseliyor, “koca ailenin reisidir” hükmü kalkıyor, eşler oturacakları konutu birlikte seçiyorlardı. Evlilik dışında doğan çocuklara evlilik içinde doğanlarla aynı miras haklarını sağlanıyor ve bekâr ebeveynlerin evlat edinmesine izin veriliyordu. Evdeki emek ilk defa emekten sayılıp “edinilmiş mallara katılma rejimi” geçerli oluyordu.
Kadın örgütleri eleştirileriyle birlikte bu taslağın arkasında duruyorlardı. 17 Şubat 2000’de bir açıklama yapan kadın örgütleri yeni Medeni Kanun tasarısının bir an önce Meclis’ten geçme çağrısında bulundular. Mor Çatı’nın çağrısıyla toplanan Kadın Sığınakları ikinci ve üçüncü Kurultayı’nda da TBMM’de görüşülen Medeni Kanun Tasarısı’nın eleştiriler saklı kalmak koşuluyla desteklenmesi kararı alındı.
DSP, MHP ve ANAP’tan oluşan 57. Hükümet iktidardayken (28 Mayıs 1999-18 Kasım 2002) 30 Aralık 1999’da Adalet Komisyonu’na gelen Yeni Medeni Kanun tasarısı görüşmelerini kadın örgütü temsilcileri söz hakkı olmadan düzenli olarak izlediler. Komisyon üyeleriyle birebir görüşerek etkide bulunmaya çalıştılar.
Tasarının maddeleri görüşülürken iktidar ortağı MHP ile muhalefetteki Fazilet Parti temsilcileri milliyetçi ve muhafazakâr bir dirençle kadınların haklarını engellemeye çalıştılar. Taslakta 1926 Medeni Kanun gerekçesinde yer alan, Mahmut Esat Bozkurt tarafından kaleme alınmış, tarihi ve hukuk kuralları ile din kuralları arasındaki farkları ortaya koyan iki paragraf mevcuttu. Muhalefet partilerinin üyeleri, koalisyon hükümetinin ortaklarından olan bazı üyeleri yanlarına alarak laiklik, çağdaşlık vurgusu yapan bu iki paragrafı taslaktan çıkarmayı başardı. Ankara’da merkez ve şubeleri bulunan bazı kadın örgütleri ve Kadının Statüsü ve Sorunları Genel Müdürlüğü ile birlikte çalışmalar sürdüren demokratik kitle örgütleri, Kadın Hukuku Komisyonu, bu değişikliğin TBMM Genel Kurulu tarafından da benimsenmesini engellemek amacı ile tepki koyma kararı aldı. Bu tepkiyi Tasarı’nın acilen yasalaşması için yürütülecek bir kampanyanın parçası olarak dile getirilmesine karar verildi. Bu kampanyanın Türkiye çapında örgütlenmesine TÜBAKKOM – Türkiye Barolar Birliği Kadın Hukuku Komisyonu üstlendi.
TÜBAKKOM çalışmalarını, Başbakanlık Kadının Statüsü ve Soruları Genel Müdürlüğü -KSSGM ile iç içe yürütüyordu.(2) 56. ve 57. Ecevit Hükümetlerinde Ocak 1999 – Temmuz 2002 arasında Kadından Sorumlu Devlet Bakanı Hasan Gemici’ydi. Hasan Gemici o dönemde Kadın Adayları Destekleme Derneği (KA-DER) Ankara Yönetim Kurulu üyesi Selma Acuner’i dış ilişkilerden sorumlu danışmanı yaptı. Dönemin Adalet Bakanı Hikmet Sami Türk de kadın örgütlerinin önerilerine açık bir çalışma yürütüyordu. Bütün kadın gruplarının gözü-kulağı TBMM gündemindeki Medeni Kanun görüşmelerindeydi. Ancak laiklik, cumhuriyet değerleri, çağdaşlık söylemleriyle kadın erkek eşitliği için mücadele eden kadın grupları ve de hukukçu kadınlar ön plandaydı.
21 Ocak 2001 tarihinde, TÜBAKKOM toplantısında “Eşitlik, Demokrasi ve Çağdaşlık için Yeni Medeni Yasa Hemen Şimdi” adıyla bir kampanya yapma karar verildi. 1 Şubat 2001’de başlayan kampanyanın doruk noktası olarak da 17 Şubat’ta Ankara’da bir miting yapılmasına karar verildi. Mitingin talebi netti: 1926 Medeni Kanun gerekçesinin aynen yeni, çağdaş, eşitlikçi Türk Medeni Yasası’nda yer almasını ve Medeni Yasa Tasarısı’nın ilk şekli ile yasalaşmasını istiyoruz.
Eşitlik, Demokrasi ve Çağdaşlık için Yeni Medeni Yasa Hemen Şimdi kampanya kapsamında TÜBAKKOM üyelerinin de bulunduğu Demokratik Kadın Kuruluşları tarafından hazırlanan “Medeni Kanun Tasarısı Meclis’te” metni TBMM’ye faks çekildi. Kokart, mendil, simge vs. ile pazarlara gidildi. Adalet Bakanı Hikmet Sami Türk ile görüşüldü. Posta kutularına bildiriler bırakıldı. 17 Şubat’ta miting için Anıtkabir önünde buluşuldu. Anıtkabir’e çelenk konduktan sonra da Tandoğan Meydanı’na yüründü. Kadın-erkek 1000 kişinin katıldığı mitinge Devlet Bakanı Hasan Gemici de katıldı. Mitinge ANAP, Liberal Demokrat Parti, İşçi Partisi, CHP de destek verdi.
17 Şubat 2001’de Ankara’da miting yapılırken İstanbul’da da Ka-Der çağrısıyla ANAP, DYP ve Liberal Parti’nin kadın kollarından kadınlar bir gösteri düzenledi. Dolmabahçe’den başlayarak araba konvoyuyla İstanbul turu yapmak isteyen kadınlara polis izin vermedi. Arabalarına “Erkek vekili mi, milletvekili mi?”, “Yarı medeni yasa istemiyoruz” yazılı afişler asan ve üzerinde “Medeni yasamı istiyorum” yazılı balonlar uçuran kadınlar bir de basın açıklaması yaptılar.
14 Mart 2001’de TBMM Adalet Komisyonu yasal mal rejimi olarak edinilmiş mallara katılma rejimi yerine paylaşmalı mal ayrılığı rejimini kabul edince, İstanbul’dan başlayarak Türkiye’nin her yerinden kadın örgütlerinden oluşan Medeni Yasa İçin Kadın Platformu oluştu. Platform içindeki örgüt sayısı başta 60 civarı iken kısa zamanda 126’ya ulaştı. Toplantılar, medya, faks gönderimleri, açıklamalar, bildiriler, Adalet Komisyonu, milletvekili ve parti başkanları ziyaretleri, Türkiye çapında yürütülen etkinlikler ile güçlü bir kamuoyu oluşturuldu. Kadın Hareketinin mücadelesiyle Medeni Kanun’da farklı bir tercih yapılmadığı müddetçe geçerli mal rejimi edinilmiş mallara katılım olarak formüle edildi. Yeni Medeni Kanun 22 Kasım 2001’de kabul edildi.
Yeni Medeni Kanun’da “edinilmiş mallara katılım rejimi” nin 1 Ocak 2002’den sonra uygulamaya konması, 17 milyon evli kadının geçmiş ev içi emeklerine el konulması demekti. Yani mesela 10 yıllık- 20 yıllık evliyseniz, 1 Ocak 2002’ye kadar mallar kimin üzerineyse ona kalacaktı. Kadın örgütleri ve feministler, yasa görüşülürken “edinilmiş mallara katılma rejimi” nin geçmişe yönelik de geçerli olması için imzalı metinler ve yazılar yayımlayarak mücadele etti. Eylem yaptı. Bildiriler yayınladı.
22 Haziran 2002’de başlatılan “Kadınlar, erkeklerden ve toplumdan alacaklarını istiyor” ve 24 Mayıs 2003’te başlatılan “Kadına Yönelik Ekonomik Şiddete Hayır” kampanyalarında, boşanma sonrası malların eşit paylaşımı ilkesinin 1 Ocak 2002’den geriye doğru işletilmesi talep edildi.
17 Şubat Mitingi Çağrıcı Kurumlar/Demokratik Kurumlar
Atatürkçü Düşünce Derneği, Anadolu Çağdaş Eğitim Vakfı, Ankara Barosu Kadın Hukuku Komisyonu, Ankara Soroptomist Kulübü, Altı Nokta Körler Der. ve Fed., Aydın Barosu Kadın Hukuku Komisyonu, Bursa Barosu Kadın Hukuku Komisyonu, Cumhuriyet Kadınları Derneği, Çağdaş Kadın ve Gençlik Vakfı, ÇYDD Ankara Şb. ve Ümitköy Şb., Eskişehir Barosu Kadın Hukuku Komisyonu, Hacı Bektaş Veli Anadolu Kültür Vakfı, İstanbul Barosu Kadın Hukuku Komisyonu, İstanbul Kadın Kuruluşları Birliği, İzmir Barosu Kadın Hukuku Komisyonu, KADER, Kadın Dernekleri Federasyonu, Kadınlar Birleşme ve Dayanışma Der., Kadınlar Birliği Dayanışma Der., Karabük Barosu Kadın Hukuku Komisyonu, KASİDE, Kız Teknik Öğretmenler Derneği, Köy Öğretmenleri Der., Muğla Barosu Kadın Hukuku Komisyonu, NÜSHED, ODTÜ Kadın Çalışmaları Anabilim Dalı, Oran Soroptomist Kulübü, Öğretmen Dünyası, Pir Sultan Abdal 2 Temmuz Kültür ve Eğitim Vakfı, Pir Sultan Abdal Der., Samsun Barosu Kadın Hukuku Komisyonu, TÜBAKKOM, Türk Anneler Der., Türk El Sanatları Tanıtma Der., Türk Hemşireler Der., Türkiye Güçsüzler ve Kimsesizlere Yardım Vakfı, Türk Kadınlar Birliği, Türk Kadınlar Konseyi Der., Türk Kadınları Kültür Der., Türkiye Kalkınma Vakfı, Türkiye Üniversiteli Kadınlar Der., Türkiye Yardım Sevenler Der.
17 Şubat Katılımcı listesi:
Atatürkçü Düşünce Derneği, Anadolu Çağdaş Eğitim Vakfı, Ankara Barosu Kadın Hukuku Komisyonu, Ankara Kadın Ressamlar Der., Ankara Soroptomist Kulübü, Altı Nokta Körler Der. ve Fed., Aydın Barosu Kadın Hukuku Komisyonu, Bursa Barosu Kadın Hukuku Komisyonu, Cumhuriyet Kadınları Derneği, Çağdaş Kadın ve Gençlik Vakfı, ÇYDD Ankara Şb. ve Ümitköy Şb., Eskişehir Barosu Kadın Hukuku Komisyonu, Hacı Bektaş Veli Anadolu Kültür Vakfı, İstanbul Barosu Kadın Hukuku Komisyonu, İstanbul Kadın Kuruluşları Birliği, İzmir Barosu Kadın Hukuku Komisyonu, KADER, Kadın Dernekleri Federasyonu, Kadınlar Birleşme ve Dayanışma Der., Kadınlar Birliği Dayanışma Der., Kadınlar Birliği Dayanışma Der., Karabük Barosu Kadın Hukuku Komisyonu, KASİDE, Kız Teknik Öğretmenler Derneği, Köy Öğretmenleri Der., Muğla Barosu Kadın Hukuku Komisyonu, NÜSHED, ODTÜ Kadın Çalışmaları Anabilim Dalı, Oran Soroptomist Kulübü, Öğretmen Dünyası, Pir Sultan Abdal 2 Temmuz Kültür ve Eğitim Vakfı, Pir Sultan Abdal Der., Samsun Barosu Kadın Hukuku Komisyonu, TÜBAKKOM, Türk Anneler Der., Türk El Sanatları Tanıtma Der., Türk Hemşireler Der., Türkiye Güçsüzler ve Kimsesizlere Yardım Vakfı, Türk Kadınlar Birliği, Türk Kadınlar Konseyi Der., Türk Kadınlar Kültür Der., Türkiye Kalkınma Vakfı, Türkiye Üniversiteli Kadınlar Der., Türkiye Yardım Sevenler Der., Veteriner Hekimler Odası, Zonguldak Barosu Kadın Hukuku Komisyonu, Anavatan Partisi Kadın Komisyonu, Cumhuriyet Halk Partisi Ankara İl Örgütü, İşçi Partisi Kadın Komisyonu, Liberal Demokrat Parti Kadın Komisyonu
17 Şubat Miting döviz ve sloganları:
Her şey ortaktır: Sevinçler, Acılar, Çocuklar, Mallar.
Ailede Eşitsek Toplumda da Eşit Oluruz.
Kadının Emeğinin Yok Sayıldığı Toplumlar İlerleyip Gelişemez.
Emeğimizi Korumak için Medeni Yasa.
Hayatı Hep Birlikte Omuzlamak İçin Medeni Yasa.
Karanlıktan Aydınlığa Medeni Yasa.
Medeni Yasa’da 1923 Ruhu İçin 1926 Gerekçesini istiyoruz.
Eşitlerden Oluşan Aile Kurumu İçin Medeni Yasa.
Çocuklarımızı Demokrat Yetiştirmek İçin Medeni Yasa.
Çocuk Anne Olmamak İçin Medeni Yasa.
İkinci Sınıf Birey Olmaya Hayır.
Hayatı Hep Birlikte Omuzlamak İçin Medeni Yasa.
“Kadınlar ve Erkekler Yan yana yürümelidir.” Mustafa Kemal Atatürk 1923.
Kulluktan Birey Olmaya Ümmet Toplumundan Ulusa Medeni Yasa.
Ev İçi Emeğimize Sahip Çıkmak İçin Medeni Yasa.
(1) Yeni Medeni Kanun 22 Kasım 2001’de kabul edildi. 1 Ocak 2022’de yürürlüğe girdi.
(2) Türkiye Barolar Birliği Kadın Hukuku Komisyonu 2. Kitap (25 Mart 2000 – 15 Nisan 2001) S.87
