Mary ve ailesinin 60 yılı aşkın bir süre çalar saatlik yaparak işçileri uyandırdığı, Molly’nin pencereye kurutulmuş bezelye fırlatarak uyandırmak için kullandığı 60 yıllık borunun ise annesi Mary’den ona kaldığı bilinmekte.

Molly Moore görseli 1938’de bir İngiliz sigara markasının -Churchman Cigarettes- kağıdında kullanılmış. www.npg.org.uk

Çalar saatin hem henüz teknolojik açıdan (ayarlanabilirlik) güvenilirlik kazanmadığı hem de pahalı olduğu Sanayi Devrimi sırasında başlayan yatak odası penceresini uzun bir sırıkla tıklatarak ya da pencereye kurutulmuş bezelye gibi ses çıkaran bir şey fırlatarak işçileri zamanında işe gidebilmeleri için uyandırma (knocker up, knocker upper veya knocker), az sayıda kadının da çalıştığı ama daha çok erkeklerin istihdam edildiği bir meslek olarak 20. yüzyılın başlarına değin İngiltere’de oldukça yaygındır. İnsan çalar saat, bir meslek olarak 18. ve 19.yüzyıllarda İngiltere’nin özellikle sanayi bölgelerinde ortaya çıkıyor. Canlı çalar saatler ne fabrikatörler ne de sanayi işçileri tarafından hiçbir zaman endüstriyel sistemin “gerçek” bir parçası olarak algılanmazken, aslında sanayi toplumunun ayrılmaz ve vazgeçilmez bir unsuruydular. İlk kez İngiltere’de ortaya çıkmasına karşın benzer mesleğin Fransa (reveilleur) ve İtalya (hooter) gibi Avrupa ülkelerine de yayıldığı bilinmekte.[1]

19. yüzyıl İngilteresi’nde, “özellikle sanayi işçileri vaktinde uyanamaz ve işine zamanında gidemezse para cezasına çarptırılıyordu. İnsan çalar saatler endüstri işçilerini uyandırmada hayati öneme sahipti ve işçi sınıfı çalışanlarının ihtiyacını karşılamak için hizmet endüstrisinin ayrılmaz bir parçası haline geldiler” (Datta, 2020: 333).

Andrea U’Ren’in Mary Smith adlı resimli çocuk kitabında kullanılan kapak resmi

Molly Moore da tıpkı annesi Mary Ann Mendoza Smith[2] gibi profesyonel bezelye kurusu atıcısıdır. Annesi Mary’nin izinden giden ve 20 yıldan fazla bu mesleği yapan Molly Moore, son insan çalar saat olarak kabul edilir. Mary ve ailesinin 60 yılı aşkın bir süredir çalar saatlik yaparak işçileri uyandırdığı, Molly’nin pencereye bezelye fırlatarak uyandırmak için kullandığı 60 yıllık borunun ise annesi Mary’den ona kaldığı bilinmekte.[3] Hatta Amerikalı yazar ve çocuk kitabı çizeri Andrea U’Ren 2003 yılında, profesyonel bir insan çalar saat olan (ya da birkaç peni gibi oldukça düşük bir ücret karşılığında çalar saatlik yapan) Mary Smith ile ilgili bir çocuk kitabı hazırlar (Resim 1). Kitapta, Mary fırıncıdan, tren kondüktörü, çamaşırhane hizmetçisine, balıkçıya varana kadar her türlü işçiyi uyandırır. Eve döndüğünde ise kendi kızının uyuyakaldığı için okula geciktiğini görür. Ancak devamında Mary’nin (U’Ren’in Rose adını verdiği) kızıyla karşılıklı bezelye fırlattığı görsel yer alır. U’Ren kitabını, sonunda işçilerin penceresine kurutulmuş bezelye fırlatan Mary’nin sırık kullanan diğer uyandırıcılardan farkını özetleyerek bitirir.

Mary Smith’in 1930’larda İngiltere’de John Topham adında bir polis memuru tarafından çekilen resmi

Her ne kadar insan çalar saat olarak Mary Smith oldukça öne çıkan bir isim olsa da İngiltere’de başka kadın çalar saatler de mevcut: Caroline Jane Cousins (Granny Cousins), Bowers Hanım ve köpeği Jack[4], Doris Weigand[5], Mary Filleroft, Waters Hanım, Hannah Jackson,[6] Sarah Weilding, Mary Lever, Mary Ann Cheetham, Mary Mackay, Charlotte Shepheard, Mary Shapely, Mary Weedall, Rose Ann Hunt, Mary Murphy, Elizabeth Timperley, Ann Gray, Mary Nichols vd.[7]

Molly, kişisel çalar saat kullanımı yaygınlaşana dek 20 yıldan fazla bir süre annesinin geleneğini sürdürür. Ancak şunu belirtmekte fayda var. Mary ve son uyandırıcı olarak bilinen kızı Molly dahil olmak üzere, erken 20. yüzyılda ortadan kalktığı bilinen Viktorya döneminin tüm insan çalar saatleri hakkında kapsamlı bir biyografik bilgiye ulaşmak oldukça zor. Fakat bu zorluk yine de İngiltere’de son uyandırıcı olduğu bilinen Molly hakkında bilgi sahibi olmanın önemini değiştirmiyor.

Kaynakça

Datta, Arunima. (2020). “Knocker Ups: A Social History of Waking Up in Victorian Britain’s Industrial Towns”, Journal of Victorian Culture, 25(3), 331-348

U’Ren, Andrea. (2003). Mary Smith. New York: Farrar, Straus Giroux.

[1] https://jvc.oup.com/2020/06/12/waking-up-industrial-britain/#_edn1

[2] Mary ve kızı Molly’nin hayatıyla ilgili net bir biyografik bilgiye ulaşmak oldukça güç olsa da Mary ile ilgili doğum yeri Scholes köyü olmak üzere iki farklı doğum tarihi, ölüm yeri Stepney olmak üzere üç farklı ölüm tarihi söz konusudur: Sırasıyla 1865-1934, 1866-1943, 1865-1947. Molly’nin, 1884’te Thomas Edward Smith’le evlenen Mary’nin dünyaya getirdiği altı çocuğun hayatta kalan ikisinden biri olduğu belirtilmekte (bkz. https://beyondthename.weebly.com/smith-mary.html)

[3] https://beyondthename.weebly.com/smith-mary.html

[4] https://www.bbc.com/news/uk-england-35840393

[5] https://rarehistoricalphotos.com/knockers-up-history-1900-1941/

[6] Datta, 2020: 337.

[7] https://jvc.oup.com/2020/06/12/waking-up-industrial-britain/#_edn7

Bir cevap yazın

Lütfen yorumunuzu giriniz!
Lütfen isminizi buraya giriniz

Bu site, istenmeyenleri azaltmak için Akismet kullanıyor. Yorum verilerinizin nasıl işlendiği hakkında daha fazla bilgi edinin.