TMMOB içerisinde kadınlar hep vardı; üyesi olarak, çeşitli organlarında yönetici olan, tarihinde ciddi emekler verse de adı bilinmeyen, birtakım erkek isimleri arkasında adı unutturulmaya çalışılmış onlarca kadın…
Kadınların örgüt içerisinde “biz varız” isyanının bir yansıması olarak 1. Kadın Kurultayı (KK)* büyük bir coşkuyla 21-22 Kasım 2009 tarihlerinde İstanbul’da gerçekleşti. 2009 yılında TMMOB içerisinde aynı zamanda yine tabandan örgütlenen “ücretli çalışan / işsiz mühendis mimar şehir plancıları” kurultayı büyük ses getirse de kalıcı bir örgütlenmeye dönüşen kadın kurultayı olmuştur.
TMMOB ana sayfasında kadınların ve Kadın Kurultayı’nın tarihine baktığımızda, egemen patriyarkal tarih anlatısı ile paralel olarak erkeklerin adını görüyoruz. Kadın kurultayının ve çalışma gruplarının kurulması TMMOB egemen anlatısında “erkek delegelerin verdiği önergeler”e bağlansa da işin aslı öyle değil.
2005 yılında cinsiyetlendirilmiş iş kollarında toplumsal cinsiyetten kaynaklı yaşanan sorunlara karşı bir araya gelen “Kadın Mühendisler, Mimarlar, Şehir Plancıları, Fen Bilimciler ve Teknik Elemanlar Grubu” bağımsız bir çalışma yürütmeye başlamıştı. Bu gruptan kadınlar ve TMMOB üyesi bir grup kadın üyenin örgütlü mücadelesi ile önce 2007 yılında İstanbul İl Koordinasyon Kurulu’na kadın komisyonu kurulması önerilmiş, ardından da 2008’de TMMOB Genel Kurulu’nda 1. KK’nın kabul edilmesi için emek verilmiştir.
2008 yılına gelindiğinde kadınlar MMO ve EMO İstanbul Şubelerinin genel kurullarında kadın kurultayı önergelerini geçirerek odalarının genel merkezlerine bu gündemi taşıdılar. MMO Genel Kurulu’nda daha önce İstanbul Şube’de geçen bu önerge, tartışmaya dahi açılmadı, engellendi. EMO Genel Kurulu’nda da kadın mühendislerin emekleri ile kabul edilen önerge TMMOB Genel Kurulu’na getirildi. İstanbul İKK Kadın Komisyonu, kurultay fikrinin örgütlenmesi için emek verirken, 40. TMMOB Genel Kurulu’nda kadın delegelerin sahiplenmesi ile önerge kabul edildi. Aynı genel kurulda “cinsiyet ayrımcılığı takip sekreteryası”, “TMMOB merkezi kadın çalışma grubu” ile alt organlarda kadın çalışma gruplarının kurulması önergeleri de kabul edildi.
1. Kadın Kurultayı’na giderken yedi bölgede bölgesel çalıştaylar gerçekleştirildi. Kurultayın düzenleme kurulunda da TMMOB’li kadınların yanı sıra sendikalardan kadınlar ve feminist akademisyenler de vardı. Kurultayda tartışılan ana başlıklar “Eğitimde Cinsiyet Ayrımcılığı”, “Cinsiyetçi İşbölümü ve İşyeri Pratikleri”, “Kapitalist Kriz ve Kadınlar”, “TMMOB’de Kadın Örgütlenmesi”ydi. Bu başlıklarda sorun tespitleri yapılırken, eğitimde, işyerinde, örgütte yapısal eşitsizliğin giderilmesi, kapitalist krize karşı kadınların güçlendirilmesi, bakım işlerinin toplumsallaştırılması ve diğer kadın örgütleri ile çalışmaların yürütülmesi yönünde önergeler karar altına alınmıştır. Bu kurultaydan çıkan kararlar TMMOB Genel Kurulu’na taşınmış ve oradan da kabul ettirilmiştir, ancak başta “kadın kotası”, “kadın çalışmaları için bütçe” olmak üzere kararların büyük kısmı hâlâ tam olarak hayata geçirilmemiştir. Aynı kurultayda, TMMOB ana yönetmeliğinde disiplin cezalarını düzenleyen maddeye cinsel taciz ve cinsiyet ayrımcılığının cezalandırılması eklenmiş ancak disiplin yönetmeliği merkez tarafından değiştirilmemiştir; disiplin yönetmeliğine bu maddenin eklenmesi 2021 yılında gerçekleşmiştir.
İlk kurultayın enerjisiyle TMMOB’de yükselen kadın örgütlenmesi birtakım erkek egemen oda yöneticilerini tedirgin etti ve “kadın komisyonlarına ne gerek var, erkek komisyonları var mı ki”, “kadınlar kısır günü mü yapıyorsunuz”, “biz neden toplantılara giremiyoruz”, “kadınlar yönetimlere geldi biz mi hayır dedik”, “biz zaten kadın erkek el ele mücadele ediyoruz, neden ayrımcılık yapıyorsunuz”, “erkek ağırlıklı bir meslek koluyuz, kadın kotası gerçekçi değil” gibi dirençlerle de karşılaştı.
Ne yazık ki oldukça güçlü kararlar alınan ve ciddi bir örgütlenme gerçekleştiren 1. Kadın Kurultayı, merkezdeki antidemokratik ve erkek egemen anlayışın müdahale edemediği düzeyde büyüyünce, dönemin TMMOB başkanı burada alınan kararları itibarsızlaştırmaya çalıştı ve sonraki kadın kurultaylarının düzenlemesini İstanbul’daki odalardan alıp merkezde, atamalarla oluşturulan Kadın Çalışma Grubu’na devretti. O günden beri de kurultay İstanbul’da gerçekleştirilmiyor. 2. Kadın Kurultayı’na gelindiğinde, merkezi yönetim ilk kurultayı görmezden gelerek “2.” demeyi reddetti ve verilen mücadeleler sonucunda 2. Kadın Kurultayı olarak duyuruldu.
Kadın kurultayları her iki yılda bir devam ediyor. Her kurultay öncesinde yerel kurultaylarla örgütlenme çalışmaları yapılıyor. Ayrıca Kadın Sempozyumu da bu kurultaylarda alınan bir karar olarak başlatıldı ve iki senede bir de o gerçekleşiyor (benzer bir kontrol mekanizması ile o sempozyum da merkezi düzeyde düzenleniyor). Kurultaylarda tüm eril baskılara karşı kadınlar kalıcı örgütlenme mekanizmaları kurdular. İl koordinasyon kurullarında, oda merkezlerinde, oda şubelerinde kadın çalışma grupları kuruldu ve TMMOB’de birçok kadın yönetim kurullarına girdi. 4. Kadın Kurultayı’na gelindiğinde kadınlar kurultay açılışını salt başkan olduğu için bir erkeğin açmasının doğru olmadığını söyleyerek protesto ettiler (açılışı erkek başkanın yapması 1. Kurultay’dan beri tartışma konusuydu ve dönemin yönetim kurulu başkanı konuşma yaparken bir grup kadın salonu terk etmişti). Bu protestoyu yapan kadınlar karşı-devrimci olmakla ve örgüte zarar vermekle suçlanadursun, 10 yıllık mücadele sonunda kurultay açılışında sadece kadınların konuşması kabul ettirildi (hâlâ bazı tartışmalar sürse de).
1. Kurultay’dan bugüne TMMOB içerisindeki patriyarkal ve değişime direnen anlayış örgüt içerisinde erkeklerin iktidar ve ittifaklarını tehdit etmeyecek bir kadın örgütlenmesi isterken, kadınların isyanı ve birlikte mücadelesi “kırıntıları değil dünyayı istiyoruz” demeye devam ediyor.
* Kurultay sonuç bildirgesine göre 1. Kadın Kurultayı’nın amacı: TMMOB’nin bir kadın politikası oluşturmasını sağlamak, beşte birini oluşturan kadın üyelerin dayanışmasını, örgütlenmesini ve temsiliyetini daha güçlü hale getirmek, TMMOB ve bağlı odalarında kadın üyelerin çalışmalara nitelik ve nicelik olarak daha etkin katılabilmelerini sağlamak, mesleki ve sosyal açıdan kendilerini geliştirerek ifade edebilecekleri mekanizmaları yaratabilmek, gerek örgütsel gerek toplumsal gelişmede potansiyel kadın enerjisini harekete geçirmek, yönetim kurullarında ve diğer kurullarda kadın temsiliyetini artırabilmek, kadın komisyonlarının yaygınlaştırılmasında etkin olabilmek, diğer kadın ve emek örgütleri, üniversiteler ve ayrımcılık karşıtı platformlarla iletişim ve dayanışma içinde olmak, çalışma hayatı içinde kadın mühendis, mimar ve şehir plancısı meslektaşlarımızın karşılaştığı sorunları belirleyerek çözüm önerileri geliştirmek ve bu çözüm önerilerinin uygulanması için mücadele etmektir.
