Şili geçtiğimiz 8 Mart’ta ilk feminist grevini gerçekleştirdi. Ülkenin her yanına yayılan ve yalnızca başkent Santiago’da 200.000 kişinin sokaklara döküldüğü grevin ardından, Çatlak Zemin olarak Şili Feminist Eğitmenler Ağı’ndan (Red Docente Feminista) ve 8M Eğitimciler sözcüsü Rosario Olivares ile bir e-söyleşi gerçekleştirdik. Selam ve dostluk duygularıyla paylaşıyoruz.
Öncelikle feminist grevle Şili’de kadınlar bir tarih yazdı. Bu tarihin nasıl yazıldığını ve geleceği nasıl etkilediğini bilmek isteriz. Geçen yıl da Şili’de feminist grev oldu mu? Geçen 8 Mart’tan beri neler değişti? 2019’da feminist grev yapmaya nasıl karar verdiniz?
Ben orta öğretim ve üniversitede öğretmenim. Bir feminist olarak mücadelem de her zaman cinsiyetçi, ataerkil, ayrımcı ve şiddet yanlısı olan eğitim sisteminin dönüştürülmesine yönelik oldu. 2018 ve 2019 yılında olanlar, mücadeleye devam etmemiz gerektiğini, doğru yolda olduğumuzu gösteriyor ve bu hem kişisel hem de kolektif hayata dair umut veriyor.
2018’de, uluslararası hareketleri takip ederken, yapmayı çok istesek de grev koşullarını oluşturmanın çok zor olduğu konusunda ortaklaştık. Dolayısıyla 2019’daki grev için çalışmalar tüm bir yıla yayıldı ve nihayet 8 Mart 2019’a vardığımızda gerçekleştirdiğimiz muazzam bir yürüyüşle sonuçlandı.
Sizce feminist grevle, kadın grevi ve işçilerin genel grevi arasındaki farklar neler?
Feminizmin birçok farklı alana değip sözünü yaygınlaştırdığını göz önüne aldığımızda, bu grev Şili’de ve dünyada geleneksel politika yapma biçimlerine de karşı durmak anlamına geliyor. Feminist grev, öncelikle “iş” denen şeyin kendisine bu tip eylemliliklerde (yani “grev”de) aslında bulunmayan bir bakış açısıyla, mesela yeniden üretim işinin de bir iş olduğunu tanıyarak bakmak anlamına geldi. Bu anlamda feminist grevle kadın grevi arasındaki fark siyasal sorunları farklı bir biçimde, farklı bir perspektifle ele almayı içeriyor. Bunun bir örneği, kendine “toplumsal cinsiyet temelinde aktörlük” (agendad de género/gender agency) adını veren ve kadın grevine yakın, eşitlenme ve eşitlikten yana görünen, ancak sistemin yapısına feminist bir grevin istediği gibi dokunmayan yaklaşım.
Binlerce insanı sokağa çıkarmayı başaran 8 Mart Komisyonu kimlerden oluşuyor? Karar alma mekanizmaları neler? Siyasi partilerden katılım var mı?
8M koordinasyonu Şili’deki farklı feminist örgütlerin eklemlenmesiyle oluşmuş bir alan. Güncel koordinasyon ve hareketin sadece bizim emeğimizin ürünü olmadığını biliyoruz; bunu mümkün kılan, önlerine çıkan engelleri aşıp güçlerini birleştiren kuşaklarca Şilili feministin çabası. Sürece siyasi partilerin dâhil olup olmadığından bahsetmektense, asıl önemli olan oraya katılanların biz kadınlar olması, yani siyasi partilerin de hareketlerin de militanlarının biz kadınlar olması… Mesela ben Şili’de yeni kurulmuş bir parti olan Comunes’de eğitim sözcüsüydüm ve siyaset yapıyordum, ama bu durum kadın arkadaşlarımın onları temsil etmem için beni seçmelerine engel olmadı.
Feminist grevden önce farklı gruplarla toplantılar örgütlendi. Kadın işçilerin ve su, toprak için mücadele eden kadınların katılımları nasıl oldu?
Koordinasyonda farklı komiteler var, komiteler konulara ayrıldı ve her birinin kendi sözcüsü var. Benim sözcülüğünü yaptığım alan eğitim. Yıllarca su ve toprak mücadelesinin bir parçası olan diğer bir arkadaşımız Francisca Fernandez bahsettiğiniz konunun sözcüsü.
Şili’deki LGBTİ bireylerin durumu nasıl ve grevdeki yerleri ne oldu?
Şili çok muhafazakâr bir ülke, hala LGBTİ bireyler çok fazla şiddete ve ayrımcılığa maruz kalıyor. Koordinasyona lezbiyen feminist ve transfeminist kadınlar da dâhil oldu. Birçoğunun zaten yıllardır, yani 8M oluşmadan çok önce, kendi örgütlenmesi vardı ve buralarda hayran bırakan bir mücadele örmekteydiler, örüyorlar da.
Feminist grev erkeklerin ve farklı sosyal hareketlerin katılımına açık olarak örgütlendi. Grevin ayrılıkçı olmadığı vurgusu yapıldı. Sadece kadınlar için olan feminist alanlarınız da var mı? Grev komitesine ve grevin örgütlendiği toplantılara erkekler de katıldı mı? Grevin finanse edilmesini nasıl sağladınız?
Eylem çağrısı karmaydı, çünkü evet sistem tarafından en güvencesiz hale getirilen biz kadınlar olsak da kapitalizm genel olarak işçi sınıfına darbe vuruyor. Ancak elbette eylemin kendisinde isteyenler için sadece kadınların bulunduğu ayrı bir alan oluşturuldu. Koordinasyon komitesi ve diğer tüm komiteler kadınlardan oluştu ve işler kendi iç finansmanımızla yürütüldü.
Feminist grevin sokak yüzünü izleyebildik. Ancak iki konuyu tam kavrayamadık. Birincisi ücretli çalışanların katılımı nasıldı? Sendikalar grev çağrısı yaptılar mı? İkinci olarak, bakım emeği grevi yapılabildi mi?
Koordinasyon desteklemeye hazır olan tüm sendikal örgütlenmelerle diyalog kurdu, birçokları farklı biçimlerde greve dâhil oldu. Şili koşulları söz konusu olduğunda genel bir bakım emeği grevinin çok zor olduğunu bilmemize rağmen, “greve katılmanın 100 biçimi” adıyla yayınlanan bildirgeyle gerçekten de gidilen her yerde grev hissedildi.
Latin Amerika’da sağcı-muhafazakâr dalga dolayısıyla Şili iktidarının kadın haklarına ilişkin tutumu nedir? Şili’de sizlerle yürüyen parlamenterler var mıydı? Hükümetin 8 Mart feminist grevine yaklaşımı ne oldu?
Şili’de yönetimde, sağcı kesimin en muhafazakârları ve Katolik Kilisesi ile Evanjelik (Protestan) Kilise tarafından desteklenen sağcı bir hükümet var. Hükümetin ilk yaptığı, eylem ve greve katılanları karalamaya çalışmak oldu ama sonucu görünce neredeyse çıkıp kendilerinin de feminist olduğunu söyleyeceklerdi. Elbette bu doğru değil. Bize göre aynı anda hem feminist hem sağcı olamazsın. Parlamentoyla ilgili olarak da; feminist vekillerimiz var, bunun sebebi de her şeyden önce meclise yeni giren kadınlar – ama hala sayıları çok az.
Feminist grevi anti kapitalist olarak tanımlayabiliyor musunuz?
Şili’de grev başından beri antikapitalist olduğunu belirtti. Kapitalizmin yıkılması için mücadele etmeden patriyarkaya karşı mücadele etmenin mümkün olmadığını düşünüyoruz. Patriyarka da kapitalizm de kadınların hayatları üzerinde baskı kuran ve onları güvencesizleştiren alanlar olarak karşımızdalar ve onlar kendilerini yeniden ürettikçe biz çok fazla ilerleme kat edemeyiz.
Şili’de öncelikli talepleriniz, grevin öncelikli talepleri neler?
Talepler çok geniş; Sosyal, hukuki, ekonomik, toprakla ilgili talepleri de içeriyor. Şili’nin son derece adaletsiz emeklilik sisteminin kaldırılması ya da yasal kürtaj hakkı, cinsiyetçi olmayan eğitim bunlara birer örnek.
Şili 2018 yılını muazzam sokak gösterileriyle ve kısmi kazanımlarla geçirdi. Öğrenci hareketinin direnişi feminist hareketi nasıl etkiledi? Bu direnişin kendisi feminist miydi?
Üniversiteliler hareketinin geçirdiği süreç, şüphesiz Şili’deki siyasi hareketlere genel anlamda bir canlılık kattı. Aslında burada, özellikle 2011 yılındaki büyük eylemlerden bu yana, talep edilenler eğitime erişim gibi elimizden alınmış haklarımız. Buna rağmen sağın orta yolcu siyasetle yaptığı anlaşmayla, bu haklı ve eşitlikçi talepler her zaman bir şekilde neoliberal biçimlerde uygulamaya konabiliyor. Söz konusu hareket içindeki feminizm ise, eğitim için verilen mücadeleye cinsiyetçi olmayan bir eğitim talebinin eklendiği 2018 öncesine dayanıyor. Çalışmaları o kadar kıymetliydi ki 2018 yılı, bu hareketin karşılığını gördüğü güzel bir yıl oldu çünkü talepleriyle gündem olmayı başardılar ve birçok konuda ilerleme sağlandı, ama elbette daha yapacak çok şey var.
Şili’de kadın hareketinde feminist-feminist olmayan ya da siyasi farklılıklardan doğan gerilimler var mı?
Şili’de on yıllardır feminist hareket bulunsa da birkaç yıldır deneyimlemekte olduğumuz şey bu hareketin yeniden canlanışı. Bu yeni bir başlangıç anlamına geliyor, ama elbette çeşitli farklılıklarla. Ve tabii ki bu yolda ilerlerken farklılıklar ortaya çıkacak, çünkü tek bir feminizm mevcut değil ve içinde farklı siyasi pozisyonları barındırıyor. Tüm bunların sonucu olarak da ortak bir gündemle güçlü bir feminist hareketi tartışmak, ilerletmek ve inşa etmek çok önemli.
Şili’de de Türkiye’deki gibi kadınlar erkek şiddetini şikâyet etmelerine rağmen öldürülüyorlar. Kadına yönelik şiddetin engellenmesi için nasıl bir yasa istiyorsunuz?
Şili’deki kadın cinayetleri bir ‘kadın kıyımı’ olarak tanımlanalı birkaç yıl oldu. Ne yazık ki bu yasada ve diğerlerinde hala çok derin boşluklar bulunuyor ve özellikle ciddi bir eğitim ve şiddeti önleyebilecek etkili mekanizma eksikliği var. Günümüzde dahi öldürülen kadınların büyük bir kısmı polise gidip şikâyetçi olmuş ama buna rağmen yeterince korunamamışlar.
Kürtaj hakkı da temel bir talep olarak duruyor. Bu yıl Şili’de bu konudaki sokak gösterileri ses getirdi. Sizce nereye gidiyor?
Hareket yasal ve ücretsiz kürtajı talep etmeye devam ediyor, ama buna karşı hukuki direnç çok fazla ve hükümetinki de öyle. Şarta bağlı (tecavüz, gelişmeyen fetüs, annenin hayatının tehlikede olması gibi durumlarda uygulanan) kürtaja izin veren yasa geçeli iki yıldan biraz fazla oldu, ancak bugün dahi bu alanda etkili bir kamusal hizmet yok. Doğruyu söylemek gerekirse iktidardaki siyasi irade bize çok az ilerleme olasılığı tanıyor ama bu mücadeleyi bırakacağımız anlamına gelmiyor.
Kadınların iş gücü içinde dağılımı ve cinsiyete dayalı maaş oranıyla ilgili Şili’de durum nasıl?
İş gücünde her zaman olduğu gibi büyük bir fark var ama bu genelde maaşların daha yüksek olduğu yerlerde görünüyor. Asgari ücretle çalışanların ekonomik güvencesizliği cinsiyetten bağımsız. Bence sorun kadınların çalışmasının güvencesizleştirilmesi, kısıtlı sosyal haklarının bulunması, çalışma saatleri, yeniden üretim emeğinin karşılığının verilmemesi, taciz, istismar… en göze çarpanlar.
8 Mart koordinasyonu işleyen bir yapı. Dolayısıyla durmayacak gibi gözüküyor. Önünüzde neler var?
Şili’deki feminist hareket ilerlemeye devam ediyor. Ben Şili’de Feminist Eğitmenler Ağı isimli bir eğitmenler hareketinden olduğum için eğitim sözcüsü oldum. Bu hareket Şili’de cinsiyetçi olmayan ama cinsel eğitim veren bir eğitim sistemi için mücadele ediyor. Bu konuda çok çalışmaya devam ediyoruz çünkü feminist bir eğitim ortamının gerçekten de özgürleştirici olabileceğine inanıyoruz.
Çeviri: Bilinç Şüküroğlu
